آزمون ریون نسخه دوم (Raven’s 2) یکی از معتبرترین ابزار های غیرکلامی برای سنجش هوش سیال و توانایی استدلال انتزاعی است که در سال 2018 توسط انتشارات Pearson به ‌روز رسانی شده است. این نسخه با 60 سؤال تصویری، دامنه سنی گسترده‌ ای از 4 تا 99 سال را پوشش می ‌دهد و برای اجرا در محیط‌ های بالینی، آموزشی و سازمانی طراحی شده است. ساختار غیرزبانی آن، امکان ارزیابی بی‌ طرفانه در جمعیت‌ های متنوع فرهنگی را فراهم می ‌سازد.

معرفی تست

تاریخچه

نسخه دوم آزمون ماتریس‌ های پیشرونده ریون (Raven’s 2) در سال 2018 توسط انتشارات Pearson Clinical Assessment  معرفی شد. این نسخه، بر پایه طراحی اولیه جان سی. ریون در سال 1938 توسعه یافته که نخستین بار توسط شرکت British Psychological Corporation منتشر شده بود. هدف اصلی ریون، ارائه ابزاری غیرکلامی برای سنجش توانایی استدلال انتزاعی و هوش سیال در گروه‌های سنی مختلف بود.

تست ریون از دهه 1940 تاکنون بارها مورد بازنگری قرار گرفته است. نسخه ‌های اولیه شامل فرم استاندارد (SPM)، فرم رنگی برای کودکان (CPM) و فرم پیشرفته (APM) بودند. نسخه دوم که در سال 2018 عرضه شد، علاوه بر طراحی گرافیکی به ‌روز و دیجیتال، دارای ساختار 60 سؤالی با دامنه سنی گسترده (4 تا 99 سال) و قابلیت اجرای تطبیقی برای کاربرد های بالینی، تحصیلی و سازمانی است.

هدف

هدف اصلی طراحی این نسخه، ارائه ابزاری دقیق، روان‌سنجی‌شده و از نظر فرهنگی خنثی برای سنجش هوش غیرکلامی بود. این ابزار به‌ویژه برای موقعیت‌هایی مناسب است که ارزیابی توانایی شناختی مستقل از زبان، تحصیلات یا زمینه فرهنگی ضرورت دارد. تست ریون 2 نیاز به سنجشی عادلانه و انعطاف ‌پذیر در محیط‌ های بین‌ فرهنگی و چند زبانه را پاسخ می ‌دهد.

ساختار آزمون

تعداد سؤال ‌ها و زمان اجرا

آزمون ریون نسخه دوم شامل 60 سؤال چند گزینه ‌ای غیر کلامی است که به ‌صورت تصویری ارائه می ‌شوند. میانگین زمان اجرا حدود 45 دقیقه است، اگرچه این مدت بسته به سن و توانایی شناختی آزمودنی ممکن است متغیر باشد.

مقیاس ‌ها و زیرمقیاس ‌ها

ساختار این نسخه از آزمون، بر خلاف فرم کلاسیک شش ‌بخشی، دارای ساختار یکپارچه و بدون تقسیم رسمی به زیرمقیاس ‌ها است. آیتم ‌ها به ‌صورت پیشرونده (progressive) از آسان به دشوار مرتب شده‌ اند، اما در منابع رسمی، تقسیم ‌بندی مبتنی بر ابعاد جداگانه ارائه نشده است.
با این حال، به ‌طور نظری می ‌توان آزمون را به سه بخش کلی تقسیم کرد:

• استدلال تصویری ساده:  ارزیابی توانایی تشخیص الگوهای پایه و روابط ساده بین اشکال.
• استنتاج منطقی میانی:  بررسی قدرت تحلیل منطقی و ادراک قواعد ترکیبی پیچیده‌ تر.
• تفکر انتزاعی پیشرفته:  آزمون توانمندی در درک ساختارهای هندسی انتزاعی با سطح دشواری بالا.
  
  

روش نمره ‌گذاری

نمره‌ گذاری آزمون به‌ صورت درست/نادرست انجام می‌ شود. برای هر سؤال، تنها یک پاسخ صحیح وجود دارد و نمره‌ دهی به‌صورت صفر و یک است. نمره خام با مجموع پاسخ ‌های صحیح محاسبه می ‌شود و سپس بر اساس جداول نرم، به نمره استاندارد تبدیل می‌ گردد. هیچ‌ گونه آیتم معکوس یا نمره ‌گذاری وزن‌ دار در این نسخه اعمال نمی‌ شود.

نمونه سؤال

آزمودن دهنده باید از میان 5 گزینه تصویری مرتبط ترین تصویر را به سوال انتخاب کند و تصویر را کامل کند

کاربرد های تست

کاربرد تست برای مراکز و مؤسسات

کلینیک‌ های روانشناسی و مراکز ارزیابی شناختی

• غربالگری هوش غیرکلامی در کودکانی با اختلالات گفتار، زبان یا ناتوانی ‌های یادگیری
• تشخیص افتراقی هوش سیال در مراجعین با نقص‌ های ارتباطی، اوتیسم، یا ناتوانی ذهنی
• ارزیابی شناختی افراد دچار آسیب مغزی (مانند سکته، صرع، آسیب تروماتیک مغز) با تکیه بر تست ‌های فاقد بار زبانی
• پایش پیشرفت شناختی در درمان‌های روانی-توانبخشی در کودکان یا سالمندان

سازمان ‌ها و شرکت ‌ها

• سنجش هوش سیال به‌ عنوان شاخص پیش ‌بین عملکرد در موقعیت ‌های حل مسئله، مدیریت بحران و تفکر تحلیلی
• ابزار کمک ‌تشخیصی در فرآیند های استخدام برای مشاغل نیازمند توانمندی شناختی بالا
• استفاده در مراکز ارزیابی (Assessment Centers) برای مقایسه بین ‌فردی در گزینش ‌های رقابتی
• پایش رشد شناختی در برنامه ‌های پرورش استعداد درون‌ سازمانی و آموزش مدیران آتی

مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی

• ارزیابی توانایی ‌های شناختی پایه در کودکان برای برنامه ‌ریزی آموزشی فرد محور
• تشخیص دانش ‌آموزان با نیاز به حمایت تحصیلی خاص یا برنامه ‌های تیزهوشان
• سنجش بی ‌طرفانه هوش در جمعیت‌ های چند فرهنگی و چند زبانه (در محیط ‌های دوزبانه یا مهاجر پذیر)
• استفاده در مطالعات پژوهشی درباره رابطه بین هوش سیال و پیشرفت تحصیلی

کاربرد تست برای متخصصان و مشاوران

روانشناسان بالینی

• ارزیابی اولیه توانایی شناختی بیماران برای تمایز بین مسائل عاطفی و شناختی
• کمک به انتخاب مداخلات درمانی مناسب در اختلالات عصبی ‌تحولی یا روان ‌پزشکی
• استفاده در ارزیابی‌ روان ‌سنجی ترکیبی همراه با سایر ابزارهای شناختی

مشاوران شغلی و تحصیلی

• ارزیابی ظرفیت یادگیری در نوجوانان و بزرگسالان به ‌منظور پیشنهاد مسیر های تحصیلی مناسب
• شناسایی استعداد های منطقی-تحلیلی برای هدایت به رشته‌ های فنی، مهندسی یا تحلیل داده
• کمک به انتخاب رشته تحصیلی یا حرفه‌ ای برای افراد در تردید یا دچار ناهماهنگی شناختی با مسیر فعلی

کوچ ‌های فردی و سازمانی

• تحلیل الگوهای تفکر و تصمیم‌ گیری در جلسات کوچینگ شناختی  (Cognitive Coaching)
• تشخیص ظرفیت بالقوه برای یادگیری سریع، حل مسئله و سازگاری در محیط ‌های پرتنش
• پایه ‌سازی مسیر رشد حرفه ‌ای بر اساس توانمندی ‌های استدلالی فردی

تست های مکمل

در ادامه، 6 تست مکملی معرفی می ‌شوند که می ‌توانند در کنار تست ریون 2 برای تحلیل جامع ‌تر توانمندی‌ های شناختی، شخصیتی و کاربردهای تحصیلی، شغلی و بالینی مورد استفاده قرار گیرند:

تست هوش IQ کتل

• موارد سنجش:  هوش سیال و متبلور (فرم 3 بخش اصلی شامل استدلال، طبقه‌بندی، حافظه عددی و...)
• دلیل مکمل بودن:  تست کتل با ترکیب سنجش هوش سیال و متبلور، ابعاد تکمیلی هوش را که در ریون صرفا غیرکلامی و انتزاعی هستند، پوشش می ‌دهد و امکان تحلیل جامع‌ تری از توانایی شناختی فراهم می ‌سازد.

تست دسته‌ بندی کارت ‌های ویسکانسین (WCST)

• موارد سنجش:  انعطاف ‌پذیری شناختی، توانایی طبقه‌ بندی، مهار پاسخ و تغییر راهبرد
• دلیل مکمل بودن:  ریون تمرکز بر استدلال انتزاعی دارد، در حالی که WCST عملکرد اجرایی، کنترل شناختی و انعطاف ذهنی را می ‌سنجد؛ ترکیب این دو ابزار دید کاملی از عملکرد های سطح بالای شناختی ارائه می‌ دهد.

تست هوش چندگانه گاردنر

• موارد سنجش:  9 نوع هوش شامل منطقی-ریاضی، زبانی، فضایی، میان ‌فردی، درون ‌فردی و...
• دلیل مکمل بودن:  آزمون ریون تنها بخشی از هوش (سیال انتزاعی) را پوشش می‌ دهد. گاردنر ابعاد چندگانه و زمینه‌ محور هوش را تکمیل می ‌کند و برای طراحی مسیرهای یادگیری، شغلی و شخصی کاربرد دارد.

تست استعدادیابی کلیفتون  (CliftonStrengths)

• موارد سنجش: 34 نقطه ‌قوت شناختی، رفتاری و انگیزشی در کار و زندگی
• دلیل مکمل بودن:  ریون توان تحلیلی را می‌ سنجد، اما کلیفتون به شناسایی حوزه‌ های قوت کاربردی در عمل می ‌پردازد؛ این ترکیب برای کوچینگ فردی و مسیرهای شغلی بسیار اثربخش است.

تست تجسم فضایی مینه ‌سوتا

• موارد سنجش:  توانایی پردازش و دستکاری ذهنی تصاویر فضایی و سه ‌بعدی
• دلیل مکمل بودن:  توانایی ‌های فضایی به ‌ویژه در مشاغل مهندسی، معماری، و فناوری اهمیت دارد. ترکیب آن با آزمون ریون که تفکر انتزاعی را می ‌سنجد، دید کامل ‌تری از ساختار شناختی می ‌دهد.

تست شخصیت نئو (NEO-PI-R)

• موارد سنجش:  پنج عامل اصلی شخصیت (روان‌ رنجوری، برون ‌گرایی، انعطاف ‌پذیری، پذیرش، وظیفه‌ شناسی)
• دلیل مکمل بودن:  ترکیب تحلیل شناختی (توسط ریون) با سنجش ابعاد شخصیتی (توسط نئو) برای طراحی مداخلات تحصیلی، شغلی یا درمانی چند بعدی بسیار مؤثر است؛ به ‌ویژه در فرآیند تصمیم ‌گیری شغلی و کلینیکی.

با انجام این تست چه چیزی به دست می آورم؟

توضیحات اولیه

در این بخش با نمونه های واقعی، نشان می دهیم که تست چگونه در موقعیت های مختلف استفاده می شود، چه چالش هایی پیش از اجرای تست وجود دارد و چه دستاورد های احتمالی پس از انجام تست حاصل می شود.

نمونه 1. کلینیک روانشناسی

• چالش اولیه: کودکی با ضعف در ریاضی به کلینیک ارجاع داده شد. والدین نگران ناتوانی ذهنی او بودند، در حالی ‌که درک شفاهی مناسبی داشت.
• نقش تست: آزمون ریون به‌ عنوان ابزار غیرکلامی، سطح هوش سیال کودک را بدون تأثیر مهارت‌ های زبانی یا تحصیلی سنجید.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: توانایی شناختی کودک در حد طبیعی تشخیص داده شد. به‌جای ارجاع درمانی، برنامه جبرانی تصویری در ریاضی پیشنهاد شد و اضطراب والدین کاهش یافت.

نمونه 2. روانشناس فردی

• چالش اولیه: مراجعی جوان با اعتماد به ‌نفس پایین، تصور می ‌کرد توانایی ذهنی کافی ندارد و این نگرش موجب ناکامی ‌های تحصیلی و شغلی شده بود.
• نقش تست: آزمون ریون تصویر واقع ‌بینانه‌ ای از توانمندی شناختی مراجع ارائه کرد و خطای ادراکی او نسبت به خودش را آشکار ساخت.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: درمان شناختی-رفتاری با تمرکز بر بازسازی باورها آغاز شد و مراجع با انگیزه و بینشی دقیق‌تر نسبت به توانایی‌های خود مسیر درمان را ادامه داد.

نمونه 3. دبیرستان

• چالش اولیه: برخی دانش ‌آموزان با نمرات ضعیف، از سوی معلمان به‌ عنوان دانش آموزان کم ‌استعداد تلقی می ‌شدند، اما شواهد رفتاری نشان از توانایی ‌های پنهان داشت.
• نقش تست: آزمون ریون امکان غربالگری غیرکلامی هوش را فراهم کرد و بدون وابستگی به عملکرد درسی، توانایی شناختی را اندازه گرفت.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: دانش‌آموزان با هوش بالاتر از حد انتظار شناسایی شدند و برای آنان برنامه‌ های یادگیری فرد محور طراحی شد که موجب بهبود عملکرد تحصیلی شد.

نمونه 4 . مرکز استعداد سنجی

• چالش اولیه: در پذیرش دوره ‌های تخصصی، چالش اصلی استفاده از ابزارهایی بود که تحت ‌تأثیر زبان و طبقه اجتماعی قرار نگیرند.
• نقش تست: ریون 2 با طراحی غیرکلامی و استاندارد، امکان ارزیابی شناختی بی‌ طرفانه در جمعیت‌ های متنوع فرهنگی را فراهم کرد.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: پذیرش دانش ‌پژوهان بر مبنای توانایی ذهنی واقعی انجام شد و اعتبار فرایند گزینش به ‌طور علمی افزایش یافت.

نمونه 5. سازمان فناوری

• چالش اولیه: در انتخاب مدیران میانی و نیروهای کلیدی، صرفاً مصاحبه ‌های سنتی استفاده می ‌شد و معیار شناختی دقیق وجود نداشت.
• نقش تست: آزمون ریون برای سنجش استدلال تحلیلی و تصمیم ‌گیری در موقعیت ‌های پیچیده استفاده شد و داده ‌ای عینی به ارزیابی‌ ها افزود.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: افراد با توان شناختی بالا در پست‌ های استراتژیک انتخاب شدند و بهره ‌وری تصمیم‌ گیری در تیم‌ های پروژه ‌محور ارتقاء یافت.

نمونه 6. کوچ شغلی

• چالش اولیه: مراجعان سردرگم بودند و اغلب در انتخاب مسیر شغلی به ‌شکل شهودی و بدون شناخت از توان ذهنی خود تصمیم ‌گیری می ‌کردند.
• نقش تست: کوچ با استفاده از آزمون ریون، سطح هوش تحلیلی مراجعان را ارزیابی کرد و از آن به‌ عنوان پایه طراحی مسیر شغلی بهره گرفت.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: مسیرهای شغلی بر مبنای توان واقعی شناختی طراحی شد، تصمیم‌ گیری‌ ها هدفمندتر شد و رضایت شغلی در مراجعان افزایش یافت.

خروجی تست چگونه خواهد بود؟

تفسیر اختصاصی و پیشرفته این تست در ای سنج شامل موارد زیر است:

• ارائه نمره هوش؛ در تست هوش ریون با توجه به نمره ای که کسب کرده اید در یک طبقه بندی مشخص قرار می گیرید. در این بخش ابتدا وضعیت شما در طبقه بندی عمومی یا استاندارد گزارش می شود. سپس در قسمت دوم وضعیت شما بر اساس سایر طبقه بندی ها مشخص می گردد.
• ارائه پراکندگی پاسخ ها؛ میزان پراکندگی پاسخ های درست و غلط در تفسیر ارائه می شود.
• ارائه طبقه بندی هوش شما؛ در تست هوش ریون با توجه به نمره ای که کسب کرده اید در یک طبقه بندی مشخص قرار می گیرید. در این بخش ابتدا وضعیت شما در طبقه بندی عمومی یا استاندارد گزارش می شود. سپس در قسمت دوم وضعیت شما بر اساس سایر طبقه بندی ها مشخص می گردد.
• بررسی جایگاه شما در جامعه؛ برای بررسی جایگاه شما در جامعه، در تست هوش ریون بزرگسال از دو نمودار تراکمی و نرمال استفاده کرده ایم.
• ارائه برداشت کلی از نمره هوش شما؛ نمرات هوش شما به صورت کلی بررسی می شود.
• معرفی افراد مشهور؛ افراد موفق و مشهور در تمامی طبقات هوشی وجود دارند. در زیر افراد شناخته شده ای را آورده ایم که هوش آن ها به شما نزدیک است.
• بررسی هوش شما در مقایسه با سایر کشورها؛ در این بخش وضعیت هوش شما را در مقایسه با برخی از کشورهای جهان خواهیم آورد. این اطلاعات بر اساس آمار سال 2021 سازمان جهانی گزارش های جمعیت شناختی ارائه شده است.
• ارائه راهکارها و پیشنهادات، به منظور افزایش میزان هوش راهکارها و پیشنهاداتی ارائه می شود.

شرایط انجام تست چگونه خواهد بود؟

شرایط انجام تست در محیط سازمانی (شرکت‌ها و مراکز منابع انسانی)

شرایط اجرای تست

• آزمون باید در محیطی آرام، با حداقل محرک‌ های مزاحم محیطی اجرا شود.
• شرکت‌ کنندگان باید پیش از آزمون، از هدف کلی تست (سنجش توان تحلیلی) آگاه شوند.
• ترجیحاً در ساعات ابتدایی کاری که تمرکز شناختی بالاست انجام شود.
• اطمینان از عدم وجود فشار روانی یا اضطراب شغلی در زمان اجرا الزامی است.
• دسترسی به سیستم سخت ‌افزاری پایدار و اتصال اینترنتی مناسب برای اجرای آنلاین تست فراهم باشد.

الزامات ویژه

• رعایت اصل بی ‌طرفی و پرهیز از استفاده ابزاری از نتایج در گزینش تبعیض ‌آمیز.
• آموزش کافی به واحد منابع انسانی در خصوص تحلیل اولیه نتایج شناختی.
• تعریف دقیق هدف آزمون در فرم اطلاع ‌رسانی کارکنان.
• یکپارچه ‌سازی نتایج تست با سایر داده ‌های عملکردی در مراکز ارزیابی.

نکات حساسیت ‌زا

• تفسیر نادرست نتایج ممکن است منجر به تصمیم‌ گیری اشتباه در ارتقاء یا حذف پرسنل شود.
• سوءبرداشت از نمرات پایین به‌ عنوان ضعف شخصیتی یا ناکارآمدی شناختی.

شرایط اجرا در محیط کلینیکی (مراکز روان‌ درمانی و ارزیابی روان ‌شناختی)

شرایط اجرای تست

• تست باید در فضایی آرام و بدون حواس ‌پرتی با حضور ناظر بالینی انجام شود.
• تبیین شفاهی هدف تست برای کاهش اضطراب مراجع پیش از شروع الزامی است.
• تنظیم زمان تست بر اساس وضعیت عاطفی مراجع (خستگی، اضطراب، دارو) ضروری است.
• اطمینان از وجود ظرفیت شناختی حداقلی برای فهم دستورالعمل ‌ها.
• حفظ محرمانگی کامل در خصوص محتوای آزمون و نتایج به مراجع تضمین داده شود.

الزامات ویژه

• انجام پیش ‌آزمون مقدماتی برای اطمینان از درک دستورالعمل در مراجعان با نیازهای خاص.
• استفاده از نسخه‌ های تطبیق ‌یافته برای سالمندان، کودکان یا مراجعان با اختلالات نورولوژیک.
• تفسیر نتایج تنها توسط روانشناس آموزش ‌دیده و دارای مجوز صورت گیرد.

نکات حساسیت ‌زا

• ممکن است مراجعان با نمره پایین دچار احساس شکست یا کاهش عزت ‌نفس شوند.
• تفسیر نتایج بدون درنظر گرفتن عوامل زمینه ‌ای (فرهنگ، زبان، آسیب‌های مغزی) منجر به خطای تشخیصی می ‌شود.

شرایط اجرا در محیط آموزشی (مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز استعدادسنجی)

شرایط اجرای تست

• اجرا باید در محیطی ساکت و با نور و تهویه مناسب برگزار شود.
• دستورالعمل باید به زبان ساده و مطابق با سطح سنی شرکت ‌کنندگان تبیین شود.
• اجرای گروهی باید با نظارت مستقیم روانشناس یا مشاور آموزش ‌دیده همراه باشد.
• فراهم ‌سازی تجهیزات فنی (رایانه، اینترنت پایدار) در اجرای دیجیتال ضروری است.
• دانش ‌آموزان باید از لحاظ عاطفی در وضعیت پایداری قرار داشته باشند (نه پس از آزمون مدرسه‌ای سخت).

الزامات ویژه

• رعایت اصول اخلاقی در عدم استفاده از نتایج برای برچسب ‌زنی یا تبعیض تحصیلی.
• تطبیق نسخه تست با سطح سنی (کودکان، نوجوانان) و استفاده از نسخه رنگی در سنین پایین.
• اجرای مقدماتی نمونه‌ سؤال برای رفع ابهام قبل از آزمون اصلی.
• هماهنگی با والدین در صورت استفاده از نتایج برای مداخله آموزشی.

نکات حساسیت‌زا

• نگرانی از مقایسه نمرات بین دانش‌آموزان ممکن است انگیزه یا عزت‌ نفس را کاهش دهد.
• استفاده نا صحیح از نمرات تست برای تعیین سرنوشت تحصیلی بدون تحلیل ترکیبی خطرناک است.

منابع و مراجع

• American Educational Research Association, American Psychological Association, & National Council on Measurement in Education. (2014). Standards for educational and psychological testing. American Educational Research Association.
• American Psychological Association. (2017). Ethical principles of psychologists and code of conduct. https://www.apa.org/ethics/code/
• Raven, J. (2000). The Raven’s Progressive Matrices: Change and stability over culture and time. Cognitive Psychology, 41(1), 1–48. https://doi.org/10.1006/cogp.1999.0735
• Raven, M. A., & Rust, J. (2009). Raven’s Progressive Matrices and Vocabulary Scales – Technical Manual. The Psychological Corporation.
• Carroll, J. B. (1993). Human cognitive abilities: A survey of factor-analytic studies. Cambridge University Press.
• Flanagan, D. P., & Harrison, P. L. (2012). Contemporary intellectual assessment: Theories, tests, and issues (3rd ed.). Guilford Press.
• Jensen, A. R. (1998). The g factor: The science of mental ability. Praeger.
• Pearson Clinical. (2018). Raven’s 2: Technical manual. Pearson Assessments.
• Raven, J. C., Raven, J., & Court, J. H. (1998). Manual for Raven’s Progressive Matrices and Vocabulary Scales. Oxford Psychologists Press.