آزمون شخصیت کارآفرین ابزاری روان‌ سنجی و ساخت ‌یافته است که با هدف شناسایی ابعاد شخصیتی مرتبط با گرایش به کارآفرینی، مانند ریسک ‌پذیری، چالش ‌طلبی، عمل ‌گرایی و نیاز به موفقیت طراحی شده است. این آزمون به متخصصان کمک می ‌کند تا توانمندی ‌های روان ‌شناختی افراد برای ورود به مسیرهای خوداشتغالی یا نوآوری را با دقت ارزیابی کرده و در تصمیم ‌گیری‌های شغلی، مشاوره‌ ای یا آموزشی از آن بهره ببرند.

معرفی تست

تاریخچه

آزمون شخصیت کارآفرین نخستین بار توسط اسدالله کردنائیچ و همکاران طراحی شد. این آزمون در قالب پژوهشی علمی با هدف بررسی ویژگی‌های شخصیتی مؤثر بر تمایل به کارآفرینی تدوین شد. طراحی اولیه آن به اوایل دهه 1390 در ایران بازمی ‌گردد و مبتنی بر چارچوب ‌های نظری حوزه روان ‌شناسی شخصیت و کارآفرینی شکل گرفته است. اطلاعات دقیق ‌تر درباره نهاد پشتیبان یا دانشگاه محل اجرای اولیه، در منابع رسمی بین‌المللی ثبت نشده است.

فرایند توسعه آزمون در بستر مطالعات بومی و بر اساس نمونه‌ های ایرانی صورت گرفته است. نسخه رایج این پرسشنامه شامل 95 سؤال است و ساختار آن در قالب هشت مؤلفه شخصیتی تنظیم شده است. تاکنون ویرایش بین‌المللی یا نسخه استاندارد شده در منابع خارجی برای آن گزارش نشده است و داده‌ های موجود عمدتا محدود به مقالات داخلی و پژوهش‌ های انجام شده در دانشگاه‌ های ایران هستند.

هدف

هدف اصلی از ساخت این آزمون، شناسایی و سنجش ابعاد شخصیتی مرتبط با گرایش به کارآفرینی در افراد بوده است. این ابزار به‌ ویژه برای استفاده در موقعیت‌ های آموزشی، مشاوره شغلی و پژوهش ‌های توسعه منابع انسانی طراحی شده است تا بتواند شناخت دقیق ‌تری از توانمندی ‌ها و تمایلات روان‌ شناختی مرتبط با رفتارهای کارآفرینانه ارائه دهد.

ساختار آزمون

تعداد سوالات و زمان اجرا

آزمون شامل 95 سؤال خود سنجی است.
متوسط زمان مورد نیاز برای اجرای آزمون حدود 20 دقیقه برآورد می‌ شود.

مقیاس‌ ها و زیرمقیاس ‌ها

ساختار آزمون از هشت مقیاس اصلی بدون زیرمقیاس تشکیل شده و هر مقیاس، یکی از ابعاد کلیدی شخصیت کارآفرین را می ‌سنجد:

• ریسک ‌پذیری متعادل؛ ارزیابی میزان تمایل فرد به پذیرش ریسک‌ های منطقی و سنجیده در فرآیند تصمیم ‌گیری، بدون ورود به رفتارهای تکانشی یا اجتنابی.
• کانون کنترل؛ بررسی جهت ‌گیری فرد نسبت به عوامل مؤثر بر موفقیت؛ تمرکز بر کنترل درونی (باور به تأثیر تلاش شخصی) در مقابل کنترل بیرونی (نسبت دادن رویدادها به شانس یا دیگران).
• نیاز به موفقیت؛ سنجش سطح انگیزش درونی برای دستیابی به اهداف بلند پروازانه، پیشرفت فردی و تمایل به رقابت مؤثر.
• رویا پردازی؛ اندازه‌ گیری ظرفیت تخیل، تصویرسازی ذهنی آینده و تمایل به تفکر خلاق و نوآورانه در مسیر اهداف کارآفرینانه.
• سلامت فکری؛ ارزیابی تعادل شناختی، پایداری هیجانی و توانایی درک واقع ‌بینانه از شرایط و منابع موجود در مسیر تحقق اهداف.
• عملگرایی؛ بررسی میزان تمایل به اقدام عینی، تمرکز بر کارایی و توان تبدیل ایده‌ ها به عمل مؤثر در محیط واقعی.
• تحمل ابهام؛ سنجش ظرفیت پذیرش شرایط نامشخص، عدم قطعیت و تصمیم ‌گیری در موقعیت ‌های مبهم یا پیچیده.
• چالش ‌طلبی؛ ارزیابی گرایش فرد به مواجهه با موانع، تلاش برای غلبه بر مشکلات و تمایل به عبور از مرزهای معمول عملکرد.

روش نمره‌ گذاری

سؤالات بر اساس طیف لیکرت چهار ‌درجه‌ ای نمره‌ گذاری می‌ شوند؛ نمره هر آیتم بین 1 تا 4 است. نمره کل هر مقیاس از میانگین یا جمع نمرات آیتم‌های مربوط به همان مؤلفه به ‌دست می‌آید. نمره نهایی می ‌تواند به ‌صورت پروفایل هشت ‌بعدی یا جمع نهایی استاندارد ارائه شود.

نمونه سؤال

سوال 1 : برای کسب وضعیت بهتر حاضرم ریسک کنم حتی اگر از وضع فعلی خود راضی باشم.
این سؤال میزان ریسک پذیری متعادل را می ‌سنجد.

کاربرد تست

کاربرد تست برای مراکز و مؤسسات

کلینیک ‌های روان‌ شناسی و مراکز درمانی

• تشخیص‌ افتراقی در مداخلات روان‌ شناختی مرتبط با انگیزش شغلی و خود تحقق ‌بخشی.
• ارزیابی شخصیت مراجعان با علائق کارآفرینانه در فرایند هدایت درمانی و هدف ‌گذاری.
• شناسایی الگوهای روان ‌شناختی ناکارآمد مرتبط با ترس از شکست، اهمال ‌کاری یا ضعف در تصمیم ‌گیری.

سازمان‌ها و شرکت ها

• ارزیابی شایستگی‌ های روان ‌شناختی متقاضیان در برنامه ‌های کارآفرینی سازمانی یا شتاب ‌دهنده‌ ها.
• شناسایی نیروهای مستعد نوآوری، تحمل ابهام و چالش ‌طلبی برای واگذاری پروژه ‌های پیش ‌رو.
• استفاده در برنامه ‌ریزی جانشینی، ارتقاء منابع انسانی و مدیریت استعدادهای درون ‌سازمانی.
• مبنای طراحی کارگاه‌ها و مداخلات روان ‌شناختی برای توسعه ذهنیت کارآفرینانه در کارکنان.

مدارس، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی

• سنجش تمایلات کارآفرینانه در دانش ‌آموزان و دانشجویان برای هدایت تحصیلی-شغلی هدفمند.
• شناسایی ظرفیت نوآوری و ابتکار در برنامه‌ های پرورش استعدادهای برتر.
• استفاده در طراحی دوره ‌های مکمل برای آموزش مهارت ‌های کارآفرینی متناسب با تیپ‌ های شخصیتی.

کاربرد تست برای متخصصان و مشاوران

روان ‌شناسان بالینی و عمومی

• تحلیل شخصیت در مراجعانی که به دنبال تغییر مسیر شغلی یا تحقق فردی هستند.
• شناسایی موانع روان ‌شناختی در فرآیند رشد حرفه‌ ای و ارائه مداخلات رفتاری-شناختی.

مشاوران شغلی و تحصیلی

• ارزیابی گرایش‌ های روان ‌شناختی برای ورود به مشاغل مستقل یا کارآفرینانه.
• کمک به انتخاب مسیر تحصیلی-شغلی متناسب با تیپ شخصیتی و ویژگی‌ های روانی فرد.
• تقویت تصمیم ‌گیری شغلی از طریق شناسایی نقاط قوت شخصیتی و آمادگی برای محیط‌ های پرفشار.

کوچ ‌های فردی و سازمانی

• استفاده به‌ عنوان ابزار تشخیصی در فرآیند کوچینگ با هدف ارتقاء توان ریسک‌ پذیری، عملگرایی و هدف‌ گذاری.
• پایش و ارزیابی تحول شخصیتی مراجعان در طول مسیر کوچینگ بر مبنای شاخص‌ های کارآفرینانه.
• تسهیل گفت ‌وگوهای رشد و توسعه فردی با تمرکز بر ابعاد کلیدی شخصیت کارآفرین.

تست های مکمل

تست شخصیت نئو – فرم بلند  (NEO-PI-R)

موارد سنجش: پنج عامل اصلی شخصیت (روان ‌رنجوری، برون ‌گرایی، گشودگی، موافقت، وظیفه‌ شناسی).

دلیل مکمل بودن: این آزمون، چارچوبی جامع برای تحلیل ساختار شخصیت ارائه می‌ دهد که می ‌تواند به تفسیر دقیق ‌تر ابعاد شخصیت کارآفرین به‌ ویژه در مقایسه ویژگی‌ هایی مانند گشودگی و وظیفه ‌شناسی با مؤلفه‌ هایی مانند رویا پردازی یا عمل‌ گرایی کمک کند.

تست رغبت‌ سنج شغلی و تحصیلی هالند  (RIASEC)

• موارد سنجش: تیپ‌های شغلی شش‌گانه شامل واقع ‌گرا، جستجوگر، هنری، اجتماعی، متهور و قراردادی.
• دلیل مکمل بودن: برای تحلیل هم ‌راستایی گرایش‌ های کارآفرینانه با رغبت‌های شغلی، به ‌ویژه تیپ‌های متهور و جستجوگر. ترکیب این دو آزمون امکان تحلیل شغلی دقیق ‌تری فراهم می‌ کند.

تست هوش هیجانی بار-آن  (EQ-i)

• موارد سنجش:  پنج حیطه اصلی شامل درون‌ فردی، میان‌ فردی، مدیریت استرس، خلق عمومی و تصمیم ‌گیری.
• دلیل مکمل بودن:  هوش هیجانی نقش کلیدی در موفقیت کارآفرینان دارد. ترکیب نتایج این آزمون با آزمون شخصیت کارآفرین می ‌تواند توانایی مدیریت هیجانات، تصمیم‌ گیری در شرایط فشار و مهارت ‌های ارتباطی را به ‌طور دقیق ‌تری تحلیل کند.

تست سبک‌های مقابله با استرس

• موارد سنجش: راهبردهای مقابله‌ای مسأله‌محور، هیجان‌محور، اجتنابی و غیرسازگار.
• دلیل مکمل بودن: چالش ‌طلبی و تحمل ابهام در افراد کارآفرین باید با سبک‌ های مقابله ‌ای کارآمد همراه باشد. این ترکیب، ریسک ‌پذیری روانی را در زمینه ‌های واقعی بهتر بررسی می‌ کند.

با انجام این تست چه چیزی به دست می آورم؟

توضیحات اولیه

در این بخش با نمونه های واقعی، نشان می دهیم که تست چگونه در موقعیت های مختلف استفاده می شود، چه چالش هایی پیش از اجرای تست وجود دارد و چه دستاورد های احتمالی پس از انجام تست حاصل می شود.

نمونه 1.  کلینیک روان ‌شناسی

• چالش اولیه:  مراجعه‌ کننده‌ ای با انگیزه بالا برای موفقیت شخصی و مالی، اما دچار سردرگمی، بی ‌اعتمادی به توانمندی ‌هایش و ترس شدید از شکست بود.
• نقش تست:  آزمون شخصیت کارآفرین نشان داد که او در مؤلفه‌ هایی نظیر «تحمل ابهام» و «کانون کنترل» نمره پایین دارد، که با نگرش اجتنابی و وابستگی به عوامل بیرونی همراه بود.
• دستاورد نهایی:  روان ‌شناس توانست مداخله‌ ای شناختی-رفتاری طراحی کند که بر افزایش احساس کنترل درونی و مواجهه ‌سازی تدریجی با شرایط مبهم تمرکز داشت. پس از چند ماه، فرد مسیر راه‌ اندازی یک پروژه خُرد خانگی را با اعتماد به نفس بیشتری آغاز کرد.

نمونه 2.  روان‌شناس فردی

• چالش اولیه:  مراجعانی که به تغییر مسیر شغلی فکر می ‌کردند، اما نمی ‌دانستند آیا شخصیت آن‌ ها با کارآفرینی سازگاری دارد یا صرفاً تحت ‌تأثیر فضای اجتماعی هستند.
• نقش تست:  آزمون کمک کرد روان ‌شناس تفاوت میان تمایل سطحی به کارآفرینی و قابلیت‌ های روان ‌شناختی پایدار را مشخص کند؛ برای مثال، سطح بالای رویا پردازی همراه با ضعف در عمل ‌گرایی در برخی افراد نمایان شد.
• دستاورد نهایی:  تحلیل داده ‌ها به روان ‌شناس این امکان را داد تا برای هر فرد، بازخوردی مبتنی بر واقعیت شخصیتی ارائه کند و در طراحی مسیر رشد فردی و شغلی از راهبرد های واقع ‌بینانه‌ تر بهره گیرد.

نمونه 3.  دبیرستان

• چالش اولیه:  گروهی از دانش‌آموزان پایه دوازدهم با انگیزه بالا برای ورود به رشته ‌های مدیریتی و کارآفرینی، اما بدون شناخت دقیق از توانمندی‌ ها و تیپ روان ‌شناختی خود بودند.
• نقش تست:  آزمون شخصیت کارآفرین شاخص‌ هایی مانند «نیاز به موفقیت» و «چالش‌ طلبی» را ارزیابی کرد و تمایز میان دانش ‌آموزان با تیپ‌ های خیال ‌پرداز صرف و آن ‌هایی که توان عمل و ریسک ‌پذیری داشتند را مشخص ساخت.
• دستاورد نهایی:  مشاور مدرسه با تکیه بر نتایج آزمون، برای برخی دانش‌آموزان برنامه‌ مسیر کارآفرینی ترسیم کرد و برای برخی دیگر، مسیر های مناسب ‌تری مانند علوم اجتماعی یا مهندسی پیشنهاد داد.

نمونه 4. مرکز استعدادسنجی دانشگاهی

• چالش اولیه:  مرکز می‌خواست در میان دانشجویان متقاضی رویدادهای کارآفرینی، افرادی را با توانمندی‌ های روان‌ شناختی پایدار انتخاب کند تا در تیم ‌های نوآوری دانشگاهی قرار گیرند.
• نقش تست:  آزمون شخصیت کارآفرین به ‌ویژه در مؤلفه‌ هایی چون «ریسک‌ پذیری»، «سلامت فکری» و «کانون کنترل» مبنایی برای انتخاب افراد فراهم کرد.
• دستاورد نهایی:  انتخاب هدفمندتر افراد منجر به افزایش سطح موفقیت تیم ‌ها، پایداری روانی در شرایط فشار و اجرای مؤثرتر پروژه‌ های نوآورانه شد.

نمونه 5.  شرکت دانش ‌بنیان

• چالش اولیه:  واحد منابع انسانی به دنبال شناسایی افراد مناسب برای مشارکت در تیم توسعه محصول جدید بود؛ افرادی که تفکر مستقل، ریسک ‌پذیر و خلاق داشته باشند.
• نقش تست:  با اجرای آزمون، افراد دارای بالاترین نمرات در «چالش ‌طلبی»، «تحمل ابهام» و «نیاز به موفقیت» شناسایی شدند و در هسته اولیه تیم توسعه قرار گرفتند.
• دستاورد نهایی:  تیم منتخب عملکردی فراتر از انتظار داشت، با ابتکار و خود رهبری بالا پروژه را پیش برد و در بازه زمانی کوتاه، نمونه اولیه محصول را با موفقیت طراحی کرد.

نمونه 6. کوچ شغلی

• چالش اولیه:  برخی مراجعان در سازمان‌ های بزرگ دچار بی ‌انگیزگی، دل ‌زدگی و احساس ناکارآمدی بودند، اما در عین حال از ورود به مسیر خوداشتغالی یا استارتاپی واهمه داشتند.
• نقش تست:  کوچ با استفاده از آزمون، الگوهای شخصیتی پنهان از جمله «تمایل به استقلال»، «عمل ‌گرایی» و «ترس از اشتباه» را استخراج کرد.
• دستاورد نهایی:  جلسات کوچینگ با تمرکز بر توسعه مؤلفه ‌های ضعیف و فعال ‌سازی مؤلفه ‌های قوی ادامه یافت و برخی از این افراد با طراحی مدل ‌های کسب‌ و کار کوچک، گام‌ های اولیه خروج از ساختار سازمانی را برداشتند.

خروجی تست چگونه خواهد بود؟

تفسیر اختصاصی و پیشرفته این تست در ای سنج شامل موارد زیر است: 

• نمودار 8 مولفه شخصیت کارآفرین؛ نمره های زیر مولفه های شخصیت کارآفرین به صورت نمودار نمایش داده شده است.
• ارائه نمره کل و توضیح تفضیلی؛ نتیجه نمره کل فرد به همراه توضیح تفضیلی درباره آن ارائه شده است.
• ارائه تفسیر مجزا 8 مولفه؛ نمره هر کدام از 8 مولفه شخصیت کارآفرین مشخص و به بررسی هرکدام پرداخته شده است.
• معرفی کتاب؛ کتاب هایی در راستای بهبود شخصیت کارآفرین نیز پیشنهاد شده است.
• معرفی فیلم؛ فیلم هایی در راستای بهبود شخصیت کارآفرین نیز پیشنهاد شده است.

چه شرایطی برای اجرای تست نیاز است؟

محیط سازمانی (شرکت‌ها، نهادهای اقتصادی، مراکز نوآوری)

شرایط اجرا

• محیط آرام و بدون عوامل مزاحم برای تمرکز در پاسخ‌ دهی فراهم باشد.
• آزمون به ‌صورت انفرادی و بدون فشار زمانی مستقیم انجام شود.
• اطلاع ‌رسانی دقیق درباره هدف آزمون و نحوه استفاده از نتایج انجام شود.
• محرمانگی داده‌ ها پیش از اجرا به‌ صورت رسمی تضمین گردد.
• آزمون فقط برای موقعیت‌ های مرتبط با شایستگی‌ های کارآفرینانه اجرا شود، نه برای تصمیم ‌گیری‌ های استخدامی صرف.

الزامات ویژه

• حضور یک روان‌ شناس صنعتی/ سازمانی آشنا با تحلیل‌ های روان‌ سنجی ضروری است.
• داده‌ ها باید با پروفایل ‌های شغلی یا تیپ ‌های عملکردی سازمان تلفیق و تفسیر شوند.
• تحلیل نتایج باید در چارچوب اخلاق حرفه ‌ای و شفاف ‌سازی سازمانی صورت گیرد.
• استفاده از نسخه استاندارد، معتبر و ترجیحاً بومی ‌سازی‌ شده آزمون الزامی است.

نکات حساسیت زا

• کارکنان ممکن است پاسخ‌ هایی مطلوب‌ نما ارائه دهند؛ تنظیم دستورالعمل برای کاهش سوگیری مهم است.
• برداشت نادرست از نمره پایین در برخی مقیاس‌ ها (مانند ریسک‌پذیری) ممکن است منجر به برچسب ‌زنی شود.

شرایط انجام تست در محیط کلینیکی (مراکز مشاوره و روان ‌درمانی)

شرایط اجرا

• اجرای آزمون تنها پس از جلسه ارزیابی اولیه روان ‌شناختی انجام شود.
• آزمودنی باید آمادگی روانی و شناختی برای مشارکت در آزمون داشته باشد.
• فرم آزمون بدون تغییر و با حفظ ترتیب آیتم‌ ها ارائه گردد.
• آزمودنی از محرمانگی نتایج اطمینان کامل داشته باشد.
• ترجیح بر استفاده از نسخه دیجیتال با رعایت چارچوب اخلاقی است.

الزامات ویژه

• مداخله‌ گر باید با مفاهیم کارآفرینی و شاخص‌ های روان ‌سنجی آزمون آشنا باشد.
• تفسیر نتایج باید در قالب ترکیبی با مصاحبه بالینی انجام گیرد.
• حفظ سوابق آزمون برای ارزیابی روند درمانی آینده ضروری است.

نکات حساسیت زا

• تداخل اختلالات روان ‌شناختی مانند افسردگی یا اضطراب شدید ممکن است بر پاسخ ‌دهی تأثیر بگذارد.
• درک غلط آزمودنی از هدف آزمون (مثلاً تلقی آن به‌ عنوان تست موفقیت یا ارزشمندی شخصی) می ‌تواند دقت نتایج را کاهش دهد.

شرایط انجام تست در محیط آموزشی (مدارس، دانشگاه ‌ها، مراکز استعدادیابی)

شرایط اجرا

• توضیح شفافی درباره هدف غیرارزشیابی آزمون برای دانش ‌آموزان یا دانشجویان ارائه شود.
• فضای آزمون از نظر فیزیکی و روانی آرام باشد.
• زمان کافی (حدود 20 دقیقه) برای پاسخ‌ دهی بدون شتاب فراهم گردد.
• راهنمایی برای پاسخ ‌دهی صادقانه توسط ناظر آموزش ‌دیده ارائه شود.
• استفاده از نسخه استاندارد آزمون به زبان بومی با سطح خوانایی مناسب ضروری است.

الزامات ویژه

• اجرای آزمون زیر نظر روان‌ شناس آموزشی یا مشاور تحصیلی صورت گیرد.
• نتایج تنها در ترکیب با سایر ابزارهای هدایت تحصیلی یا شغلی تفسیر شود.
• ارائه بازخورد تخصصی فردی یا گروهی پس از آزمون پیشنهاد می‌ شود.

نکات حساسیت زا

• دانش ‌آموزان ممکن است به‌ صورت تقلیدی پاسخ دهند یا خود را شبیه الگوهای مطلوب نشان دهند.
• برداشت نادرست والدین یا معلمان از نتایج بدون تفسیر تخصصی، ممکن است به جهت‌ گیری اشتباه در مسیر تحصیلی منجر شود.