تست تصور از خدا (God Image Test) ابزاری روان‌ سنجی است که برای سنجش تجربه ‌های درونی، نگرش‌ های عاطفی و برداشت ‌های فرد از خداوند طراحی شده است. این آزمون فراتر از باورهای اعتقادی، به بررسی رابطه روان ‌شناختی و معنوی فرد با امر متعالی می ‌پردازد. کاربرد آن در روان ‌درمانی، مشاوره معنوی، آموزش و پژوهش ‌های دینی-روانی اهمیت ویژه ‌ای دارد.

معرفی تست

تاریخچه

تست تصور از خدا (God Image Test) در نسخه 27 سؤالی، توسط لارنس پرکینز طراحی شده است. این ابزار نخستین ‌بار در اواخر دهه 1990 میلادی در قالب پایان‌ نامه دکتری در دانشگاه اندروز آمریکا مطرح شد. اگرچه نسخه‌ های مشابهی پیش ‌تر نیز وجود داشتند، اما نسخه خاص 27 سؤالی با تأکید بر سنجش تجربه عاطفی و تصویری فرد از خداوند، به عنوان ابزار مستقل توسعه یافت.

در طول دهه‌ های بعد، تست تصور از خدا در مطالعات گوناگون به ‌ویژه در حوزه ‌های روان ‌شناسی دین، سلامت روان، و مشاوره مذهبی مورد بازبینی و تطبیق فرهنگی قرار گرفت. اگرچه نسخه ‌های متعددی از مقیاس ‌های مرتبط وجود دارد، نسخه 27 سؤالی با ساختار مختصر و تمرکز تجربی، به‌ صورت جداگانه در مقالات بین ‌المللی مورد ارجاع قرار گرفته است. با این حال، اطلاعات روان ‌سنجی این نسخه محدودتر از دیگر فرم‌ هاست و نیاز به شفاف ‌سازی بیشتری دارد.

هدف 

هدف اصلی از طراحی تست تصور از خدا، سنجش تصویر درونی، عاطفی و روان‌ شناختی فرد از خداوند است؛ نه صرفاً باورهای کلامی یا آموزه‌ های رسمی دینی. این تست تلاش دارد رابطه فرد با امر متعالی را در سطح تجربه، اعتماد، خشم، حمایت و نزدیکی تحلیل کند. چنین سنجشی در روان‌ درمانی مذهبی، مشاوره معنوی و پژوهش ‌های میان ‌فرهنگی از اهمیت بالایی برخوردار است.

ساختار آزمون

تعداد سؤال‌ ها و زمان اجرا

این نسخه از تست دارای 27 سوال است؛  زمان متوسط اجرای آزمون حدود 5 تا 7 دقیقه است و اجرای آن نیازی به حضور مصاحبه ‌گر یا شرایط خاص ندارد.

 مقیاس‌ ها و زیرمقیاس ‌ها

این آزمون ساختار سه ‌بعدی دارد و هر مقیاس نمایانگر یک جنبه از تجربه عاطفی فرد نسبت به خداوند است:

• حضور خدا در زندگی  (God’s Presence)؛ این مقیاس به ادراک تجربه ‌شده فرد از همراهی، حضور فعال و مشارکت خداوند در زندگی روزمره می ‌پردازد. نمره بالا در این مقیاس نشانگر احساس نزدیکی و رابطه عمیق معنوی با خداوند است.
• تصور منفی از خدا  (Negative God Image)؛ این مقیاس نمایانگر برداشت ‌های منفی، ترس ‌آلود یا تهدید کننده از خداوند است؛ مانند باور به اینکه خدا قهرآلود، تنبیه‌ گر یا ناعادل است. نمره بالا ممکن است با تجربه ‌های دینی منفی یا زمینه ‌های خانوادگی سخت ‌گیرانه مرتبط باشد.
• مراقبت خداوند  (God’s Care)؛ این مقیاس به احساس حمایت، توجه و محبت خداوند نسبت به فرد اشاره دارد. نمره بالا در این مقیاس نشان ‌دهنده تصویری ایمن، پذیرا و آرام ‌بخش از خداوند است که اغلب با سبک دلبستگی ایمن معنوی مرتبط است.

روش نمره ‌گذاری

هر سؤال بر اساس طیف لیکرت پنج ‌درجه ‌ای نمره‌ گذاری می ‌شود (از 1 = کاملاً مخالفم تا 5 = کاملاً موافقم). برخی سؤالات دارای نمره ‌گذاری معکوس هستند تا سوگیری پاسخ کاهش یابد. نمره نهایی هر مقیاس با میانگین‌ گیری از نمرات آیتم‌ های مرتبط با آن مقیاس به دست می ‌آید؛ نمره کل قابل محاسبه نیست و تنها تفسیر مقیاس ‌ها کاربرد دارد.

نمونه سؤال

نمونه ‌ای از سؤال مرتبط با مقیاس حضور خداوند در زندگی:

سؤال 1: " معتقدم که ارتباطم با خدا، چگونگی رابطه من با خانواده ام را تحت تاثیر قرار می دهد."

پاسخ‌ دهی به این سؤال در قالب طیف لیکرت پنج ‌درجه‌ ای از (کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم، کاملاً موافقم) انجام می شود.

کاربرد تست

کاربرد تست برای مراکز و مؤسسات

کلینیک‌ های روان ‌شناسی و مراکز مشاوره

• ارزیابی نقش تصویر ذهنی از خدا در اختلالات هیجانی نظیر افسردگی، اضطراب، احساس گناه یا شرم.
• شناسایی الگوهای معنوی ناسازگار به‌ عنوان عوامل زمینه‌ ساز اختلالات روانی (به ‌ویژه در درمان‌ های مبتنی بر معنویت).
• کمک به درمانگران برای تنظیم مداخلات روان ‌درمانی دینی یا وجود گرایانه با درک دقیق ‌تر از رابطه مراجع با امر متعالی.
• استفاده در روان ‌درمانی مبتنی بر دلبستگی برای تفسیر جایگاه مراقبت معنوی در ساختار شخصیتی فرد.
• بررسی رابطه بین تصویر از خدا با تجارب دینی منفی یا تروماهای معنوی.

سازمان ‌ها و شرکت ها

• تحلیل نگرش ‌های معنوی و ارزش ‌های فردی کارکنان در محیط‌ های دارای جهت ‌گیری فرهنگی یا مذهبی.
• شناسایی تعارضات درونی مرتبط با ایمان یا معنویت در برنامه‌ های مداخلات سلامت روان سازمانی.
• استفاده در ارزیابی ابعاد غیر مادی تاب ‌آوری یا انسجام روانی کارکنان در محیط ‌های پرتنش.
• کمک به مشاوران منابع انسانی برای طراحی برنامه‌ های توسعه فردی و معنوی مبتنی بر نیازهای درونی کارکنان.

مدارس، دانشگاه‌ ها و مراکز آموزشی

• شناسایی تجارب دینی مثبت یا منفی دانش‌آموزان/ دانشجویان در نظام‌ های آموزش مذهبی یا اخلاقی.
• پیشگیری از اختلالات هویتی یا تعارضات دینی در نوجوانان از طریق تحلیل نگرش نسبت به خدا.
• بررسی تأثیر باورهای معنوی در عملکرد تحصیلی یا روابط اجتماعی در چارچوب مداخلات مدرسه‌ محور.
• آموزش مشاوران مدرسه برای مداخلات روان‌ شناختی مبتنی بر ایمان در موارد خاص (مثلاً فقدان، بحران ‌های خانوادگی).

کاربرد تست برای متخصصان و مشاوران

روان‌ شناسان بالینی و سلامت روان

• تحلیل نگرش ‌های دینی و معنوی در فرایند تشخیص و درمان اختلالات روانی.
• استفاده در طرح ‌ریزی درمان مبتنی بر معنویت.
• شناسایی منبع ‌های پنهان اضطراب، ترس یا خشم که در قالب تصویر منفی از خدا نمود پیدا می‌ کنند.
• بررسی رابطه تصویر از خدا با سبک دلبستگی، احساس ارزشمندی یا باورهای خود ویرانگر.

مشاوران شغلی و تحصیلی

• درک تأثیر نگرش معنوی بر تصمیم‌ گیری شغلی یا تحصیلی، به ‌ویژه در افراد با ارزش‌ مداری بالا.
• بررسی نقش تصویر از خداوند در خود باوری، امید و انگیزش تحصیلی یا شغلی.
• کمک به تحلیل موانع درونی مانند احساس گناه یا نالایق‌ بودن که ممکن است با نگرش مذهبی ناسازگار گره خورده باشد.

کوچ‌ های فردی و سازمانی  (Life & Executive Coaches)

• شناسایی ساختار باورهای معنوی در مسیر رشد فردی یا شغلی، به ‌ویژه در مدل‌ های کوچینگ معناگرا.
• بررسی درونی ‌سازی منابع قدرت و امنیت در مراجع، از طریق تحلیل مقیاس‌ های مراقبت و حضور خدا.
• کمک به رفع موانع ذهنی و معنوی که مانع رشد، تصمیم ‌گیری یا پذیرش مسئولیت در زندگی شخصی یا شغلی می ‌شوند.
• تقویت تاب ‌آوری از طریق شناسایی منابع پشتیبان معنوی و درونی ‌سازی آن ‌ها در مسیر کوچینگ.

تست های مکمل

تست طرحواره‌های ناسازگار یانگ

• موارد سنجش:  الگوهای پایدار شناختی-هیجانی ناسازگار شکل‌ گرفته در دوران کودکی.
• دلیل مکمل بودن:  بسیاری از تصورات منفی از خداوند بازتاب مستقیم طرحواره‌ های ناسازگار مانند رهاشدگی، بی‌اعتمادی یا نقص/شرم هستند. تحلیل همزمان این دو ابزار، پیوند میان تجربه‌ های اولیه و تصویر معنوی فرد را آشکار می ‌سازد.

تست شخصیت ‌شناسی نئو

• موارد سنجش:  پنج عامل بزرگ شخصیت (روان‌ رنجورخویی، برون ‌گرایی، پذیرش، توافق ‌پذیری، وظیفه ‌شناسی).
• دلیل مکمل بودن:  برخی ویژگی‌ های شخصیتی مانند روان ‌رنجورخویی بالا یا پذیرش پایین، با تصورات منفی یا دوری از خداوند همبستگی دارند. استفاده همزمان به درک منشأ شخصیتی درک‌ های معنوی کمک می ‌کند.

تست سلامت روان (GHQ-28)

• موارد سنجش:  وضعیت کلی سلامت روان شامل اضطراب، افسردگی، نشانه ‌های جسمانی و ناکارآمدی اجتماعی.
• دلیل مکمل بودن:  بررسی تأثیر تصویر مثبت یا منفی از خدا بر شاخص‌های سلامت روان؛ همبستگی مستقیم با مقیاس مراقبت و تصور منفی از خدا مشاهده می ‌شود.

تست بهزیستی روانی ریف

• موارد سنجش:  شش مؤلفه بهزیستی از جمله هدفمندی، رشد شخصی، پذیرش خود، روابط مثبت و...
• دلیل مکمل بودن:  بررسی نقش تصویر معنوی از خداوند در پایداری روانی و ادراک رشد درونی. مقیاس ‌های حضور و مراقبت خدا ارتباط نزدیکی با ابعاد این ابزار دارند.

تست اضطراب کتل

• موارد سنجش:  سطوح پنهان و آشکار اضطراب روان‌شناختی و فیزیولوژیک.
• دلیل مکمل بودن:  تحلیل تأثیر تصویر منفی از خداوند بر اضطراب مزمن یا اساسی؛ مکمل کلینیکی برای سنجش تعارض ‌های مذهبی یا معنوی.

تست امید میلر

• موارد سنجش:  ادراک فرد از امید، اهداف، مسیرها و انگیزه در زندگی.
• دلیل مکمل بودن:  تصویر مثبت از خداوند (حضور و مراقبت) اغلب با سطح بالاتری از امید و انگیزش زندگی همبسته است؛ تحلیل همزمان، عمق مداخلات روان ‌درمانی مثبت ‌نگر را افزایش می ‌دهد.

با انجام این تست چه چیزی به دست می آورم؟

توضیحات اولیه

در این بخش با نمونه های واقعی، نشان می دهیم که تست چگونه در موقعیت های مختلف استفاده می شود، چه چالش هایی پیش از اجرای تست وجود دارد و چه دستاورد های احتمالی پس از انجام تست حاصل می شود.

نمونه 1. کلینیک روان ‌شناسی

• چالش اولیه: در یک کلینیک تخصصی روان‌ شناسی، مراجع خانم 35 ساله‌ ای با اضطراب مزمن، احساس گناه شدید و قطع ارتباط معنوی مراجعه کرد. با وجود درمان‌ های CBT، علائم هیجانی پایدار مانده بود و در جلسات، بیان ‌های دینی منفی مکرر به چشم می ‌خورد.
• نقش تست: اجرای تست تصور از خدا نشان داد که مراجع دارای نمره بالا در مقیاس «تصور منفی از خدا» و نمره پایین در «مراقبت خداوند» است. این نتایج زمینه ‌ساز شناسایی نوعی «تروما معنوی» ناشی از تجارب مذهبی سخت ‌گیرانه در کودکی شد.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: با استفاده از مداخلات معنوی-شناختی، تصویر ذهنی از خدا به تدریج بازسازی شد. پس از 8 جلسه، شدت اضطراب کاهش یافت، احساس گناه قابل‌ کنترل شد و اتصال مثبت‌ تری با تجربه معنوی شکل گرفت.

نمونه 2. روان ‌شناس فردی

• چالش اولیه: روان ‌شناس در مشاوره با نوجوانی مذهبی متوجه شد که او به‌ طور مکرر از «طرد شدن از سوی خدا» و «بی ‌پاسخ ماندن دعاها» صحبت می‌ کند. این نگرش با خلق پایین و انگیزه تحصیلی ضعیف همراه بود.
• نقش تست: تست تصور از خدا آشکار کرد که نوجوان نمره بسیار پایینی در مقیاس «حضور خداوند» دارد؛ این نتیجه نشان داد که وی دچار اختلال در تجربه درونی رابطه با خدا است، نه صرفاً بحران دینی.
• دستاورد یا راه ‌حل نهایی: مداخلات مبتنی بر معنا و تمرین‌ های ذهن ‌آگاهی دینی باعث شد نوجوان به تدریج تجربه حضوری بیشتری از خداوند پیدا کند. پیامد آن، بهبود انگیزه تحصیلی و کاهش علائم خلقی در جلسات بعدی بود.

نمونه 3. دبیرستان

• چالش اولیه: مشاور مدرسه با گروهی از دانش ‌آموزان مواجه بود که در کلاس ‌های آموزش دینی رفتارهای پرخاشگرانه یا انکاری داشتند، در حالی که از خانواده‌ های مذهبی می ‌آمدند؛ دلیل این رفتارها مشخص نبود.
• نقش تست: اجرای گروهی تست تصور از خدا نشان داد که این دانش‌آموزان عمدتاً نمره بالایی در مقیاس «تصور منفی از خدا» داشتند. بسیاری از آن‌ها خدا را قضاوت ‌گر و دور از دسترس می ‌دیدند.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: با همکاری با معلمان دینی، محتوای جلسات بازطراحی شد تا بر تجربه‌ ی مهربانی و حضور خداوند تأکید شود. پس از 2 ماه، نگرش دانش ‌آموزان نسبت به محتوا مثبت ‌تر و تعارضات کلاسی کاهش یافت.

نمونه 4. مرکز استعداد سنجی دانشگاه

• چالش اولیه: دانشجوی سال دوم پزشکی دچار بحران در ادامه مسیر تحصیلی شده بود و بارها به حس «ناشایستگی در برابر اراده الهی» اشاره می ‌کرد. هیچ اختلال خلقی یا اضطرابی جدی در مصاحبه اولیه مشاهده نشد.
• نقش تست: نتایج تست تصور از خدا مشخص کرد که فرد، تصویری سخت ‌گیر و مأیوس ‌کننده از خداوند دارد. باور به اینکه «خدا از من ناراضی است» با کاهش خود کارآمدی و اجتناب از پیشرفت تحصیلی همراه شده بود.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: با استفاده از جلسات مشاوره معنوی-تحصیلی، تفسیر جدیدی از نقش الهی در پیشرفت فردی ارائه شد. دانشجو با بازیابی اعتماد درونی و معنوی، تصمیم به ادامه مسیر پزشکی گرفت و عملکرد بهتری نشان داد.

نمونه 5. شرکت خصوصی

• چالش اولیه: مدیر منابع انسانی یک شرکت با این مسأله مواجه بود که برخی کارکنان مذهبی در تصمیم ‌گیری‌های کاری دچار تعارض، تعویق و احساس گناه می ‌شدند. این وضعیت عملکرد تیمی را تحت تأثیر قرار داده بود.
• نقش تست: با رضایت افراد، تست تصور از خدا اجرا شد. تحلیل نتایج نشان داد که برخی کارکنان با نمرات بالا در «تصویر منفی از خدا» در مواجهه با انتخاب ‌های کاری، دچار درگیری درونی می‌ شوند.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: کارگاه‌ های روان ‌شناسی معنویت با هدف ایجاد تعادل میان ایمان و مسئولیت شغلی برگزار شد. پس از مداخلات، افراد احساس شفاف ‌تری نسبت به نقش اخلاق و تعهد در کار پیدا کردند و عملکرد تیمی بهبود یافت.

نمونه 6. کوچ شغلی

• چالش اولیه: مراجعی که سابقه تحصیلات عالی و توانمندی حرفه ‌ای بالا داشت، در مسیر شغلی دچار بی ‌تصمیمی شده بود. او دائما می ‌گفت: "نمی‌ دانم آیا این مسیرها خواست خداست یا نه".
• نقش تست: تست تصور از خدا مشخص کرد که او رابطه‌ ای غیرشخصی و دور از دسترس با خداوند دارد (نمره پایین در حضور و مراقبت خدا). در نتیجه نمی ‌توانست از ارزش‌های معنوی خود در تصمیم‌ گیری استفاده کند.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: در جلسات کوچینگ، محور تصمیم ‌گیری بر اساس ارتباط عمیق ‌تر با ارزش‌ های شخصی و معنوی بازسازی شد. مراجع با وضوح بیشتری مسیر شغلی خود را انتخاب کرد و تعهد درونی بالاتری احساس نمود.

خروجی این تست چگونه خواهد بود؟

•  ارائه نمرات به صورت کلی؛ نمرات شما در سه مولفه به صورت کلی نمایش داده می شود.
• تفسیر مولفه ها؛ هر مولفه به صورت مجزا توضیح داده و تفسیر می شود. 

شرایط انجام این تست چگونه است؟

شرایط انجام تست در سازمان (شرکت ‌ها، نهاد های منابع انسانی، مراکز توسعه فردی)

شرایط اجرای تست

• اجرای تست باید داوطلبانه و با رضایت آگاهانه فرد انجام گیرد.
• محرمانگی نتایج برای جلوگیری از سوءاستفاده شغلی تضمین شود.
• محیط اجرا باید آرام، بی ‌تنش و بدون نظارت مستقیم مدیران باشد.
• بهتر است آزمون در ساعات اولیه کاری و در شرایط بدون خستگی انجام شود.
• اطلاعات هدف اجرای تست باید به‌ صورت روشن و غیرتحمیلی ارائه شود.

الزامات ویژه

• تست باید از طریق پلتفرم امن و دارای مجوز پیاده ‌سازی شود.
• تحلیل نتایج تنها توسط روان ‌شناس سازمان یا مشاور آموزش ‌دیده صورت گیرد.
• از تفسیر ارزشی یا قضاوتی در مورد نتایج معنوی باید پرهیز شود.
• داده ‌ها نباید در تصمیم ‌گیری استخدامی یا ارزیابی عملکرد استفاده شوند.

نکات حساسیت ویژه

• ممکن است افراد نسبت به مسائل دینی/معنوی واکنش دفاعی یا مقاومت نشان دهند.
• لازم است از هرگونه تحمیل فرهنگی یا مذهبی سازمانی پرهیز شود.
• ترجیحاً تست با گزینه عدم پاسخ به سؤالات حساس همراه باشد.

شرایط انجام تست در کلینیک روان‌ شناسی

شرایط اجرای تست

• باید توسط درمانگر آشنا با روان‌شناسی دین و معنویت اجرا شود.
• اجرای تست پس از مصاحبه تشخیصی اولیه و در جلسه دوم توصیه می ‌شود.
• فضای اجرا باید خصوصی، بدون وقفه و از نظر روانی ایمن باشد.
• پاسخ ‌دهنده باید در وضعیت هیجانی نسبتاً پایدار قرار داشته باشد.
• توصیه می ‌شود پیش از اجرا، هدف ‌گذاری درمانی به ‌روشنی تعریف شده باشد.

الزامات ویژه

• ترکیب نتایج تست با دیگر ابزار های تشخیصی (مثلاً طرحواره، افسردگی) الزامی است.
• تفسیر نتایج باید با سوابق خانوادگی، مذهبی و زمینه فرهنگی بیمار تطبیق داده شود.
• در موارد تروما مذهبی، اجرای تست باید با احتیاط انجام شود.
• آشنایی درمانگر با مفاهیم بین ‌فرهنگی در تصویر از خدا الزامی است.

نکات حساسیت زا

• وجود تصور منفی از خدا ممکن است با احساس گناه یا افسردگی شدید همراه باشد.
• تفسیر سطحی از نتایج ممکن است به تشدید علائم هیجانی بیانجامد.
• در برخی بیماران، بیان سؤال‌ های آزمون ممکن است منجر به واکنش ‌های هیجانی ناگهانی شود.

شرایط اجرای تست در مدرسه یا مرکز آموزشی

شرایط اجرای تست

• تست فقط برای دانش‌آموزان/ دانشجویان بالای 15 سال با رضایت ‌نامه آگاهانه اجرا شود.
• اجرای گروهی باید در فضای بدون فشار ارزشی یا مذهبی انجام شود.
• حضور مشاور آشنا با مداخلات دینی در زمان اجرا توصیه می ‌شود.
• معرفی تست به عنوان ابزاری برای شناخت بهتر خود و نه ارزیابی اخلاقی ضروری است.
• محیط اجرا باید آرام، بدون مداخله مستقیم معلمان یا مسئولان باشد.

الزامات ویژه

• اجازه والدین برای اجرا در سنین زیر 18 سال باید اخذ شود.
• تحلیل نتایج باید در چارچوب سلامت روان، نه اعتقادات، انجام شود.
• هرگونه استفاده آموزشی از نتایج باید غیرشخصی و جمعی باشد.
• در مدارس مذهبی، تفسیر نتایج باید با حساسیت فرهنگی صورت گیرد.

نکات حساسیت زا

• پاسخ‌ های دانش ‌آموزان ممکن است ناشی از ترس یا باورهای القایی باشد.
• برخی دانش‌ آموزان ممکن است دچار بحران معنوی در سکوت باشند.
• ایجاد فرصت گفت ‌و گو پس از اجرا برای درک بهتر نتایج ضروری است.

 منابع و مراجع

• American Psychological Association (APA) – Standards for Educational and Psychological Testing (2014)
• Exline, J. J., Yali, A. M., & Sanderson, W. C. (2000). Guilt, discord, and alienation: The role of religious strain in depression and suicidality. Journal of Clinical Psychology, 56(12), 1481–1496. https://doi.org/10.1002/1097-4679(200012)56:12<1481::AID-JCLP4>3.0.CO;2-A
• Hall, T. W., & Brokaw, B. F. (1995). The relationship of attachment to God to affective experience. Journal of Psychology and Theology, 23(1), 4–17.
• Hill, P. C., & Pargament, K. I. (2003). Advances in the conceptualization and measurement of religion and spirituality: Implications for physical and mental health research. American Psychologist, 58(1), 64–74. https://doi.org/10.1037/0003-066X.58.1.64
• Lawrence, R. T. (1997). Measuring the image of God: The God Image Inventory and the God Image Scales [Unpublished doctoral dissertation]. Biola University.
• Perkins, L. J. (1991). The development of a measure of God image [Doctoral dissertation, Andrews University]. Andrews University Press.
• Reinert, D. F., & Edwards, C. E. (2009). Attachment theory and spirituality: Implications for spiritual formation. Journal of Psychology and Theology, 37(1), 1–12.
• Rizzuto, A.-M. (1979). The birth of the living God: A psychoanalytic study. University of Chicago Press.
• Watts, F., Nye, R., & Savage, S. (2002). Psychological perspectives on children’s spiritual development. Church House Publishing.