آزمون بهزیستی روانی ریف (Ryff’s PWB) ابزاری علمی و معتبر برای سنجش ابعاد مثبت عملکرد روان‌ شناختی مانند رشد فردی، هدفمندی و پذیرش خود است. این تست با رویکردی مبتنی بر روان ‌شناسی مثبت ‌گرا، در تحلیل کیفیت زندگی ذهنی و سلامت روان کاربرد گسترده ‌ای دارد.

معرفی تست

تاریخچه

پرسشنامه بهزیستی روانی ریف (Psychological Well-Being Scale; PWB) نخستین بار توسط کارول دی. ریف، استاد روانشناسی در دانشگاه ویسکانسین-مدیسون، طراحی شد. نسخه اولیه این ابزار در سال 1989 منتشر شد و مبتنی بر مدل نظری چند بعدی بهزیستی روانی بود که به عنوان جایگزینی غیر فرد گرایانه برای دیدگاه‌ های صرفاً لذت‌ گرایانه از خوشبختی ارائه شد.

در طی دهه‌ های بعد، پرسشنامه ریف با ویرایش‌های مختلف و طول‌های متفاوت (از نسخه 18 آیتمی تا 84 آیتمی) گسترش یافت. نسخه‌ های کوتاه ‌تر برای مطالعات جمعیتی و بررسی‌ های طولی توسعه یافتند و اعتبار روان ‌سنجی آن در پژوهش‌ های متعددی، از جمله در فرهنگ‌ های گوناگون، مورد بررسی و تأیید قرار گرفته است. همچنین، نسخه‌ های ترجمه ‌شده و بومی ‌سازی ‌شده آن برای کشورهای غیر انگلیسی ‌زبان نیز تدوین شده ‌اند.

هدف

هدف اصلی از ساخت این ابزار، سنجش جامع ابعاد مثبت عملکرد روانی انسان بود که فراتر از صرف نبود بیماری روانی یا لذت آنی عمل کند. مدل ریف با تمرکز بر شش مؤلفه کلیدی (از جمله خود مختاری، رشد شخصی، پذیرش خود، و هدفمندی در زندگی)، تلاش دارد تصویری چند بعدی از سلامت روان مثبت ارائه دهد و ابزاری علمی برای پژوهش‌ های روانشناسی رشد، روانشناسی مثبت ‌گرا و مطالعات مداخله‌ ای فراهم آورد.

ساختار آزمون

 تعداد سؤال ‌ها و زمان اجرا

نسخه استاندارد و گسترده آزمون بهزیستی روانی ریف دارای 82 سؤال است و زمان متوسط اجرای این نسخه حدود 15 تا 20 دقیقه برآورد می ‌شود.

 مقیاس ‌ها و زیرمقیاس ‌ها

ساختار آزمون ریف از 6 مؤلفه اصلی (بدون زیرمقیاس فرعی) تشکیل شده که هرکدام جنبه ‌ای از بهزیستی روانی فرد را پوشش می ‌دهند:

• خودمختاری (Autonomy)میزان استقلال فرد در تصمیم ‌گیری و مقاومت در برابر فشارهای اجتماعی را می ‌سنجد.
• تسلط بر محیط  (Environmental Mastery)توانایی فرد در مدیریت و کنترل مؤثر محیط زندگی و منابع پیرامون را ارزیابی می ‌کند.
• رشد شخصی (Personal Growth) ارزیابی مداوم فرد از رشد، توسعه قابلیت‌ ها، و تحقق پتانسیل ‌های درونی خود.
• روابط مثبت با دیگران (Positive Relations with Others)کیفیت، عمق و صمیمیت روابط بین ‌فردی فرد را تحلیل می ‌کند.
• هدفمندی در زندگی (Purpose in Life)میزان معناداری، هدفمندی و جهت‌ گیری زندگی فرد را نشان می‌ دهد.
• پذیرش خود (Self-Acceptance)نگرش مثبت و واقع ‌گرایانه فرد نسبت به خود و تجربه ‌های زندگی ‌اش را می ‌سنجد.

تمام مؤلفه‌ ها در یک سطح ساختاری قرار دارند و آزمون فاقد زیر مقیاس ‌های سلسل ه‌مراتبی فرعی است.

 روش نمره ‌گذاری

پاسخ ‌دهی در آزمون ریف از طریق طیف لیکرت 6 درجه‌ای از "کاملاً مخالفم" تا "کاملاً موافقم" صورت می‌گیرد. برخی سؤالات به ‌صورت معکوس نمره ‌گذاری می ‌شوند.
نمرات هر مقیاس با جمع نمرات آیتم‌ های مرتبط محاسبه می‌ شود و نمره کل بهزیستی نیز می ‌تواند از مجموع شش مقیاس حاصل شود.

نمونه سؤال

نمونه ‌ای از یک آیتم در مقیاس "روابط مثبت با دیگران" چنین است:

سؤال 1: " اکثر افراد مرا فردی دوست داشتنی و مهربان می دانند."

پاسخ‌ها در قالب طیف لیکرت 6 گزینه‌ای ارائه می‌شود:
(1) کاملاً مخالفم، (2) مخالفم، (3) کمی مخالفم، (4) کمی موافقم، (5) موافقم، (6) کاملاً موافقم.

کاربرد تست

کاربرد برای مراکز و مؤسسات

کلینیک‌ های روانشناسی و مراکز سلامت روان

• سنجش وضعیت سلامت روان مثبت مراجعان در قالب ابعاد ساختاریافته
• ارزیابی اثربخشی درمان‌ های روان ‌درمانی مبتنی بر روان ‌درمانی مثبت ‌گرا، ACT  و درمان‌ های معناگرا
• پایش دوره ‌ای سطوح بهزیستی روانی در درمان ‌های بلند مدت
• کمک به غربالگری افراد در معرض خطر کاهش عملکرد روان ‌شناختی در فقدان علائم بالینی آشکار

سازمان ‌ها و شرکت ها

• ارزیابی سلامت روان کارکنان در چارچوب مدل‌ های سلامت شغلی و رضایت شغلی
• تشخیص نقاط قوت روانی برای طراحی برنامه ‌های مداخله ‌ای ارتقاء تاب ‌آوری و انگیزش
• استفاده در برنامه ‌های توانمند سازی منابع انسانی، توسعه رهبری و حفظ کارکنان کلیدی
• سنجش اثربخشی مداخلات رفاهی و روان‌ شناختی سازمانی بر مبنای داده‌ های مقایسه ‌ای پیش و پس از مداخله

مدارس و مراکز آموزشی

• استفاده در پژوهش‌ های تحولی مرتبط با رشد شخصی، خود پنداره و پذیرش خود در نوجوانان
• پایش شاخص‌ های بهزیستی روانی دانش ‌آموزان و دانشجویان در طرح ‌های مداخله‌ محور
• کمک به شناسایی دانش ‌آموزان نیازمند حمایت روانی در چارچوب رویکردهای سلامت روان در مدرسه

کاربرد برای متخصصان و مشاوران

روان ‌شناسان بالینی و سلامت

• تحلیل عمیق الگوهای عملکرد روانی مثبت به عنوان مکمل داده‌ های روان‌ پاتولوژیک
• استفاده در طرح درمان مبتنی بر افزایش بهزیستی روانی (درمان مبتنی بر نقاط قوت، روان ‌درمانی مثبت)
• ردیابی روند تغییرات در مراجعین مزمن فاقد تغییر در نشانه‌ ها اما با تغییر در تجربه زیسته

مشاوران تحصیلی و شغلی

• شناسایی منابع درونی انگیزه، رشد فردی و هدفمندی به‌ عنوان مؤلفه‌ های پنهان تصمیم ‌گیری شغلی
• کمک به افزایش خودآگاهی مراجعان در فرایند انتخاب مسیر شغلی و تحصیلی
• تحلیل پیوند بین پذیرش خود، تسلط بر محیط و موفقیت تحصیلی یا شغلی در جلسات مشاوره فردی

کوچ‌ های فردی و سازمانی

• استفاده در مرحله سنجش اولیه برای تعیین سطح روانی فرد مراجع در مسیر رشد شخصی
• طراحی مسیرهای توسعه فردی و حرفه ‌ای با تمرکز بر مؤلفه ‌هایی مانند رشد شخصی و هدفمندی
• پایش اثر جلسات کوچینگ بر بهبود عملکرد روان ‌شناختی مراجع در حوزه‌ های کاری و زندگی شخصی

تست های مکمل

 تست هوش هیجانی بار-آن (Bar-On EQ-i)

• موارد سنجش:  مؤلفه ‌های شناختی، عاطفی و بین ‌فردی هوش هیجانی شامل خودآگاهی، تنظیم هیجان، مهارت‌ های اجتماعی و تصمیم‌ گیری.
• دلیل مکمل بودن:  بهزیستی روانی و هوش هیجانی رابطه تنگاتنگی دارند؛ ترکیب این دو ابزار امکان تحلیل هم‌ زمان عملکرد روان ‌شناختی مثبت و توانمندی ‌های هیجانی-اجتماعی را فراهم می ‌کند. این ترکیب به‌ ویژه در زمینه ‌های مشاوره، کوچینگ، سلامت روان و توسعه فردی مؤثر است.

 تست شخصیت نئو – فرم بلند (NEO-PI-R)

• موارد سنجش:  پنج عامل اصلی شخصیت شامل روان‌ رنجوری، برون ‌گرایی، گشودگی به تجربه، توافق ‌پذیری و وظیفه ‌شناسی.
• دلیل مکمل بودن:  ابعاد شخصیت با مؤلفه ‌های بهزیستی روانی همپوشی نظری و تجربی دارند. برای مثال، وظیفه ‌شناسی و برون‌ گرایی با رشد شخصی و هدفمندی همبسته ‌اند. استفاده هم ‌زمان این دو تست به تحلیل دقیق ‌تری از منبع تفاوت ‌های فردی در بهزیستی منجر می ‌شود.

 تست شادکامی آکسفورد (Oxford Happiness Questionnaire)

• موارد سنجش:  احساس خوشبختی، رضایت از زندگی، عزت نفس و خوش ‌بینی به آینده.
• دلیل مکمل بودن:  شادکامی و بهزیستی روانی در نظریه‌ های روانشناسی مثبت مکمل یکدیگرند. استفاده ترکیبی از این دو تست امکان تمایز بین عملکرد روان‌ شناختی مثبت ساختاریافته (PWB) و حالت‌ های هیجانی مثبت ‌نگر را فراهم می‌ سازد.

 تست ذهن ‌آگاهی پنج ‌عاملی (FFMQ)

• موارد سنجش:  پنج مؤلفه ذهن ‌آگاهی شامل مشاهده، توصیف، آگاهی بدون قضاوت، عدم واکنش‌ پذیری و تمرکز بر لحظه حال.
• دلیل مکمل بودن:  ذهن‌ آگاهی یکی از پیش ‌بینی‌ کننده‌ های قوی بهزیستی روانی است. تحلیل ترکیبی این دو آزمون به درک مکانیسم ‌های روانی مؤثر بر پذیرش خود، تسلط بر محیط و رشد فردی کمک می‌ کند؛ به‌ ویژه در درمان‌ های مبتنی بر ذهن ‌آگاهی.

 تست عزت نفس کوپراسمیت  (Coopersmith SEI)

• موارد  سنجش:  میزان ارزیابی مثبت فرد از خود در چهار حوزه (شخصی، اجتماعی، خانوادگی، تحصیلی).
• دلیل مکمل بودن:  پذیرش خود یکی از مؤلفه ‌های اصلی آزمون ریف است. این آزمون مکمل، امکان تحلیل افتراقی بین خود پنداره عمومی و ارزیابی ساختار یافته ‌تر بهزیستی را فراهم می ‌کند.

تست طرحواره‌ های ناسازگار اولیه یانگ  (YSQ)

• موارد سنجش:  18 طرحواره ناسازگار اولیه مرتبط با نیازهای هیجانی برآورده ‌نشده.
• دلیل مکمل بودن:  بررسی طرحواره‌ های منفی در کنار شاخص ‌های مثبت بهزیستی روانی، در تحلیل تراز سلامت روان فرد مؤثر است. این ترکیب برای طراحی مداخلات درمانی جامع کاربرد بالینی ویژه‌ ای دارد.

با انجام این تست چه چیزی به دست می آورم؟

توضیحات اولیه

در این بخش با نمونه های واقعی، نشان می دهیم که تست چگونه در موقعیت های مختلف استفاده می شود، چه چالش هایی پیش از اجرای تست وجود دارد و چه دستاورد های احتمالی پس از انجام تست حاصل می شود.

نمونه 1: کلینیک روان ‌شناسی

• چالش اولیه: در یک کلینیک روان‌ شناسی در شیراز، روان ‌شناسان گزارش می ‌دادند که برخی مراجعان علی ‌رغم عدم وجود علائم بالینی مشخص، احساس نارضایتی مزمن از زندگی داشتند و نسبت به درمان بی ‌انگیزه بودند.
• نقش تست: با اجرای آزمون بهزیستی روانی ریف، مشخص شد که این افراد در مؤلفه ‌هایی مانند هدفمندی در زندگی و رشد شخصی نمرات بسیار پایینی داشتند. این یافته‌ ها به درمانگران کمک کرد تا رویکرد درمان را از آسیب ‌محور به توسعه‌ محور تغییر دهند.
• دستاورد یا راه ‌حل نهایی: مداخلاتی مبتنی بر روانشناسی مثبت‌ گرا و معنا درمانی طراحی و اجرا شد. طی 8 جلسه، سطوح بهزیستی روانی ارتقا یافت و انگیزش درمانی مراجعان به‌ طور چشمگیری بهبود پیدا کرد.

نمونه 2: روان ‌شناس فردی

• چالش اولیه: یک روان ‌شناس در اصفهان با مراجعانی مواجه بود که از عملکرد پایین، نا رضایتی شغلی و احساس بی ‌هدفی رنج می‌ بردند اما هیچ‌ گونه اختلال روان ‌پزشکی قابل تشخیص نداشتند.
• نقش تست: آزمون ریف ابعاد نامرئی عملکرد روان ‌شناختی مانند پذیرش خود و تسلط بر محیط را آشکار کرد. این اطلاعات منجر به بازنگری در سبک زندگی و نظام باورهای فردی مراجعان شد.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: بر اساس نتایج آزمون، طرحی برای ارتقاء خودکارآمدی و هدف ‌گذاری شخصی تهیه شد. مراجعان طی سه ماه موفق به بازتعریف اهداف زندگی و بهبود کیفیت روابط فردی خود شدند.

نمونه 3: دبیرستان

• چالش اولیه: در یکی از دبیرستان‌ های تهران، گروهی از دانش ‌آموزان با افت انگیزشی و کاهش مشارکت تحصیلی روبرو بودند، در حالی ‌که نمرات درسی آن‌ ها در حد متوسط یا خوب باقی مانده بود.
• نقش تست: اجرای آزمون ریف به شناسایی ضعف در مؤلفه ‌هایی مانند رشد شخصی و روابط مثبت با دیگران منجر شد که اغلب در ارزشیابی‌های تحصیلی نادیده گرفته می ‌شوند.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: مشاوران مدرسه برنامه ‌هایی با محوریت خودشناسی، ذهن‌ آگاهی و افزایش حس معنا در تحصیل طراحی کردند. مشارکت دانش ‌آموزان در فعالیت ‌های مدرسه و رضایت روانی آنان طی ترم بعدی به ‌طور محسوسی افزایش یافت.

نمونه 4: مرکز استعدادسنجی دانشگاهی

• چالش اولیه: در یک مرکز استعدادسنجی دانشگاهی، تعدادی از دانشجویان با وجود نمرات علمی بالا دچار فرسودگی و بحران معنا در دوران تحصیل شده بودند.
• نقش تست: آزمون ریف توانست شکاف میان موفقیت بیرونی و احساس ناکامی درونی را از طریق مؤلفه‌ هایی مانند هدفمندی و پذیرش خود شناسایی کند.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: برنامه‌ های توسعه فردی شامل جلسات کوچینگ تحولی و معنا درمانی اجرا شد که به بازیابی انگیزش تحصیلی و کاهش علائم فرسودگی منجر شد.

نمونه 5: سازمان (شرکت خصوصی)

• چالش اولیه: مدیر منابع انسانی یک شرکت فناوری متوجه نرخ ترک شغل بالایی در میان نیروهای مستعد و متخصص شد، در حالی ‌که رضایت شغلی ظاهری در ارزیابی ‌ها قابل ‌قبول بود.
• نقش تست: با استفاده از آزمون بهزیستی روانی ریف، مشخص شد که کارکنان در مؤلفه ‌هایی نظیر تسلط بر محیط و رشد شخصی نمرات پایینی دارند و فرصت ‌های توسعه فردی را محدود می‌ دانند.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: برنامه‌ های ارتقاء شغلی، یادگیری مستمر و افزایش استقلال کاری طراحی شد. نرخ ماندگاری کارکنان در شش‌ ماهه بعدی به ‌طور قابل ‌توجهی افزایش یافت.

نمونه 6: کوچ یا مشاور شغلی

• چالش اولیه: یک کوچ سازمانی در مشهد با مراجعانی مواجه بود که در ظاهر موفق بودند، اما دچار نارضایتی درونی و احساس سردرگمی نسبت به مسیر شغلی‌ شان بودند.
• نقش تست: با بهره ‌گیری از آزمون ریف، مشخص شد که این افراد علی‌ رغم موفقیت ‌های بیرونی، در ابعادی مانند خود مختاری و رشد شخصی احساس ناکامی دارند.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: برنامه‌ های بازتعریف مسیر شغلی با رویکرد معنا-محور و شخصی ‌سازی مجدد اهداف شغلی تدوین شد. رضایت شغلی و کیفیت زندگی حرفه‌ ای این مراجعان طی دو ماه ارتقا یافت.

خروجی تست چگونه خواهد بود؟

• ارائه نمودار نمرات؛ نمرات به صورت نمودار ارائه می شود.
• نتیجه نمره کل؛ نمره کل فرد و توضیحات تفضیلی ارائه شده است.
• تمام ویژگی های نسخه رایگان؛ ویژگی هایی مانند: نمودار نمرات و ... نمایش داده می شود.
• راهکار و پیشنهاد؛ باتوجه به نتیجه تفسیر فرد، پیشنهاد ها و راهکار های مفیدی جهت بهبود و افزایش بهزیستی روانی ارائه داده شده است.
• تمرین های عملی؛ تمرین های عملی تخصصی برای بهبود بهزیستی نیز داده شده است.
• معرفی کتاب و فیلم؛ کتاب و فیلم هایی مرتبط در رابطه با بهزیستی روانی ارائه شده است.
• تفسیر مجزا برای مولفه ها؛ برای هر مولفه تفسیری مجزا و مفصل و تخصصی ارائه شده است.

شرایط انجام تست چگونه است؟

شرایط اجرای تست در سازمان

شرایط اجرا

• محیط آرام، بدون عوامل استرس‌ زا یا مزاحمت محیطی در محل کار
• اطمینان از داوطلبانه بودن مشارکت و حفظ محرمانگی اطلاعات
• تعیین زمان مشخص در خارج از ساعات پرتنش کاری (مانند قبل از جلسات مهم یا ددلاین‌ها)
• ارائه دستورالعمل روشن به زبان ساده توسط مسئول اجرا
• امکان دسترسی امن و خصوصی به سیستم آنلاین یا فرم کاغذی

الزامات ویژه

• رضایت آگاهانه کتبی از کارمند پیش از اجرا
• هماهنگی با واحد منابع انسانی برای تفسیر مبتنی بر مداخله سازمانی
• استفاده از کد گذاری ناشناس جهت تحلیل گروهی
• ارائه بازخورد تنها در چارچوب توسعه فردی، نه ارزیابی عملکرد

نکات حساسیت زا

• اجتناب از تلقی تست به‌ عنوان ابزار سنجش بهره ‌وری
• پرهیز از افشای نتایج به مدیران بدون رضایت فردی

 شرایط اجرای تست در کلینیک روان ‌شناسی

شرایط اجرا

• برقراری رابطه درمانی اولیه جهت جلب اعتماد مراجع
• اجرای تست در فضای امن، بدون وقفه و با نظارت متخصص
• معرفی روشن هدف تست به عنوان ابزار کمک ‌درمانی، نه تشخیص قطعی
• عدم اجرای تست در شرایط بحرانی شدید (مثلاً در بحران ‌های حاد روانی)
• امکان تکرار تست در مراحل مختلف فرایند درمان برای پایش تغییرات

الزامات ویژه

• تحلیل نتایج در زمینه شخصی و روان ‌درمانی هر مراجع
• توجه به سوابق روان ‌پزشکی یا اختلالات همبودی در تفسیر نمرات
• استفاده از فرم بلند در موارد درمانی دقیق
• رعایت محرمانگی و ثبت در پرونده بالینی با رضایت مراجع

نکات حساسیت زا

• پرهیز از تفسیر مکانیکی یا بدون زمینه ‌سازی روان ‌درمانی
• احتیاط در تفسیر مؤلفه "پذیرش خود" در مراجعان با افسردگی یا اختلال شخصیت

 شرایط اجرای تست در مدرسه یا مرکز آموزشی

شرایط اجرا

• اجرای گروهی در فضای آرام و بدون مزاحمت
• ارائه توضیح روشن به زبان مناسب سن (برای نوجوانان یا جوانان)
• اطمینان از داوطلبانه بودن شرکت دانش ‌آموزان یا دانشجویان
• حضور ناظر روان ‌شناس یا مشاور آموزش ‌دیده در حین اجرا
• اجتناب از اجرای تست در دوران استرس امتحانی یا ثبت ‌نام

الزامات ویژه

• دریافت رضایت والدین (در مورد دانش‌آموزان زیر 18 سال)
• استفاده از نسخه کوتاه در محیط‌ های آموزشی با محدودیت زمانی
• تحلیل گروهی برای طراحی برنامه‌ های ارتقاء بهزیستی روانی
• گزارش نتایج به صورت غیر فردی یا تجمیعی در سطح کلاس یا گروه

نکات حساسیت زا

• پرهیز از ایجاد انگ یا برچسب ‌گذاری بر اساس نمرات پایین
• احتیاط در ارائه بازخورد فردی به دانش ‌آموزان بدون مشاوره همراه

منابع و مراجع

• American Psychological Association. (2023). APA dictionary of psychology. Retrieved from https://dictionary.apa.org
• International Test Commission. (2013). ITC guidelines on test use. International Journal of Testing, 13(2), 92–104. https://doi.org/10.1080/15305058.2013.799340
• Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069–1081. https://doi.org/10.1037/0022-3514.57.6.1069
• Ryff, C. D., & Keyes, C. L. M. (1995). The structure of psychological well-being revisited. Journal of Personality and Social Psychology, 69(4), 719–727. https://doi.org/10.1037/0022-3514.69.4.719
• Ryff, C. D., & Singer, B. H. (2008). Know thyself and become what you are: A eudaimonic approach to psychological well-being. Journal of Happiness Studies, 9, 13–39. https://doi.org/10.1007/s10902-006-9019-0