روایی و پایایی از ارکان اصلی اعتبار علمی یک آزمون روان‌ شناسی هستند؛ بدون آن‌ها نتایج تست قابل اعتماد، قابل تفسیر یا قابل استفاده در تصمیم ‌گیری‌های تخصصی نخواهند بود. آزمونی که روایی نداشته باشد، دقیقاً آنچه را که باید نمی ‌سنجد و آزمونی بدون پایایی نتایج ناپایداری دارد که نمی ‌توان به آن اتکا کرد.

مشخصات عمومی ابزار (Test Specifications)

گروه سنی هدف

آزمون RCPM برای کودکان در بازه سنی 5 تا 11 سال طراحی شده است. همچنین قابل استفاده برای افراد دارای ناتوانی ذهنی، مشکلات زبانی، یا سالمندان با افت عملکرد شناختی نیز هست. هدف، سنجش هوش سیال در گروه‌ هایی است که امکان بهره‌ گیری از آزمون‌ های کلامی یا پیچیده را ندارند.

نوع آزمون 

این آزمون از نوع آزمون عملکردی (Performance-Based Test) است. پاسخ ‌دهنده باید با مشاهده ماتریس‌ های تصویری، قطعه مناسب را برای تکمیل الگو انتخاب کند. آزمون مبتنی بر رفتارهای عینی و بدون تکیه بر خودارزیابی یا مشاهده بیرونی است.

 تعداد آیتم‌ ها و ساختار نمره‌ گذاری

RCPM  شامل 36 آیتم است که در سه مجموعه  A، AB  و B سازمان‌ دهی شده‌ اند. هر آیتم تنها یک پاسخ صحیح دارد و نمره‌ گذاری به صورت درست/نادرست (0 یا 1) انجام می‌شود.
نمره خام با جمع پاسخ‌ های صحیح محاسبه می ‌شود و با استفاده از جداول هنجاری، به درصد رتبه ‌ای یا نمره تراز ‌شده سنی تبدیل می‌ گردد.

مدت زمان تقریبی اجرا

مدت زمان اجرا برای اکثر کودکان بین 15 تا 30 دقیقه است، بسته به سن، توانایی شناختی و نحوه اجرای آزمون (فردی یا گروهی).
برای کودکان کوچکتر یا با نیازهای ویژه ممکن است مدت زمان بیشتری نیاز باشد.

روش اجرا 

آزمون به ‌طور سنتی به صورت کاغذی و فردی یا گروهی اجرا می‌شود، اما نسخه ‌های دیجیتال و آنلاین استاندارد شده نیز در سال ‌های اخیر توسط ناشران رسمی مانند Pearson عرضه شده‌ اند. اجرای آزمون به ‌صورت مصاحبه ‌ای رایج نیست و باید از دستورالعمل رسمی تبعیت شود.

 زبان اصلی ابزار و وضعیت ترجمه

زبان اصلی آزمون انگلیسی بریتانیایی است. از آن ‌جا که آزمون ماهیت تصویری دارد و به زبان وابسته نیست، نیاز به ترجمه محتوای آیتم ‌ها حداقل است.
با این حال، دستورالعمل‌ های اجرای آزمون و تفسیر آن در کشورهای مختلف، از جمله ایران، ترجمه و بومی ‌سازی شده‌اند.

معرفی سازه نظری (Theoretical Foundation)

تعریف دقیق سازه

آزمون RCPM سازه هوش سیال (Fluid Intelligence – Gf) را می ‌سنجد؛ هوش سیال به توانایی حل مسئله، استدلال منطقی، کشف روابط و استنتاج در موقعیت ‌های جدید بدون تکیه بر دانش آموخته ‌شده گفته می‌ شود. این نوع هوش شامل پردازش اطلاعات جدید، استدلال انتزاعی و توانایی درک ساختار های پیچیده است. در  RCPM، این توانایی از طریق تحلیل الگوهای تصویری و تکمیل ماتریس‌ های دیداری ارزیابی می ‌شود.

نظریه یا مدل مفهومی پشت ابزار

مبنای نظری RCPM بر نظریه دوگانه هوش ریموند کتل (Cattell, 1963)  استوار است که بین دو نوع هوش تمایز قائل می ‌شود:

• هوش سیال (Gf) توانایی استدلال انتزاعی و حل مسئله جدید
• هوش متبلور (Gc) دانش و مهارت‌های اکتسابی

تست RCPM  به ‌طور خاص برای سنجش Gf طراحی شده است، بدون تأثیر پذیری از زبان، تحصیلات یا پیش‌ زمینه فرهنگی. این آزمون همچنین با مدل سلسله‌ مراتبی کارول (Carroll, 1993) هماهنگ است که Gf را به ‌عنوان یکی از توانایی‌ های سطح دوم در ساختار هوش عمومی (g) تعریف می‌ کند. جان سی. ریون نیز طراحی آزمون را بر پایه مفهوم توانایی تحلیلی غیرکلامی مستقل از آموزش بنا نهاد.

 جایگاه سازه در روان‌ شناسی علمی یا بالینی

هوش سیال یکی از هسته‌ های اصلی نظریه ‌های معاصر روان ‌سنجی، از جمله مدل CHC (Cattell-Horn-Carroll)، محسوب می ‌شود و نقش مهمی در ارزیابی‌ های روان ‌شناختی، آموزشی و تحولی دارد. در روان ‌شناسی بالینی، سنجش   Gf به ‌ویژه در تشخیص اختلالات رشد، ناتوانی‌های یادگیری، اختلالات نوروسایکیاتریک و پایش آسیب ‌های مغزی استفاده می ‌شود.
در زمینه آموزشی نیز RCPM به ‌عنوان ابزار معتبر برای غربالگری شناختی و ارزیابی آمادگی تحصیلی در کودکان با پیش ‌زمینه‌ های زبانی یا فرهنگی متنوع به ‌کار می ‌رود. این آزمون به دلیل غیرکلامی بودن، یکی از معدود ابزار هایی است که قابلیت استفاده در جمعیت ‌های خاص و بین ‌فرهنگی را داراست.

سوابق پژوهشی ابزار (Research Background)

تاریخچه توسعه ابزار و نام طراحان اصلی

آزمون RCPM نخستین ‌بار در سال 1947 توسط جان سی. ریون، روان‌ سنج بریتانیایی، طراحی شد. هدف او از ساخت این آزمون، ارزیابی هوش غیرکلامی و سیال در کودکانی بود که به ‌دلیل سن، مشکلات زبانی یا ناتوانی ذهنی، توانایی شرکت در آزمون‌های کلامی نداشتند.
این ابزار به ‌عنوان نسخه ساده‌ شده و دیداری ‌تر از آزمون ماتریس‌ های پیش ‌رونده استاندارد طراحی شد.

 آزمون ‌های مرتبط یا نسخه‌های دیگر ابزار

RCPM  بخشی از خانواده آزمون ‌های ریون است که شامل سه نسخه اصلی می ‌شود:

• آزمون ماتریس‌ های پیشرونده استاندارد ریون (SPM – Standard Progressive Matrices)؛ مناسب برای افراد 6 سال به بالا تا بزرگسالی، دارای سطح دشواری متوسط.
• آزمون ماتریس‌ های پیشرونده پیشرفته ریون (APM – Advanced Progressive Matrices)؛ ویژه دانش ‌آموزان باهوش، دانشجویان و بزرگسالان با توانایی شناختی بالا

کشور / دانشگاه توسعه ‌دهنده

RCPM  در ابتدا در بریتانیا و تحت نظر بخش آموزش دانشگاه کمبریج و همکاری با ناشر تخصصی آزمون ‌های روان ‌شناسی توسعه یافت.
این آزمون بعدها تحت نظر مؤسسات بین‌المللی مانند Pearson Clinical بازبینی و استاندارد سازی شد.

 مطالعات معتبر داخلی یا خارجی انجام‌ شده روی ابزار

مطالعات متعددی در کشورهای مختلف بر اعتبار، روایی و پایایی آزمون RCPM انجام شده‌اند، از جمله:

• مقاله ‌ای از بورنو فاکون و همکارش در سال 2010 به تحلیل آیتم‌ های آزمون ماتریس های پیش رونده رنگی در کودکان دارای نشانگان داون، ناتوانی ذهنی نامشخص و کودکان معمولی می ‌پردازد. هدف پژوهش، بررسی عملکرد افتراقی آیتم‌ها (DIF) و ارزیابی بی ‌طرفی آزمون بین این گروه ‌ها بود. نتایج نشان داد که سطح دشواری آیتم‌ ها در تمام گروه‌ ها مشابه است و آزمون RCPM از روایی بین ‌گروهی بالایی برخوردار است.
• مقاله ‌ای از سی ‌تی رعودزه غزالی و همکاران در سال 2010 به تحلیل آیتم‌ های آزمون Raven’s Colored Progressive Matrices (RCPM) در کودکان دارای نشانگان داون، ناتوانی ذهنی نامشخص و کودکان معمولی می ‌پردازد. هدف پژوهش، بررسی عملکرد افتراقی آیتم‌ها (DIF) و ارزیابی بی ‌طرفی آزمون بین این گروه‌ ها بود. نتایج نشان داد که سطح دشواری آیتم‌ ها در تمام گروه‌ ها مشابه است و آزمون RCPM از روایی بین‌ گروهی بالایی برخوردار است.
• مقاله ‌ای از تارین کیهن در سال 2005 با هدف بررسی تناسب روان‌سنجی آزمون ریون نسخه رنگی (RCPM) و هنجارهای موجود آن برای کودکان زولو در آفریقای جنوبی انجام شد. نمونه شامل 522 کودک 5 تا 12 ساله از مناطق شهری و روستایی بود. نتایج نشان داد که اگرچه پایایی آزمون خوب بود، اما روایی آن به دلیل سوگیری‌های محتوایی و فرهنگی تأیید نشد و اختلاف قابل‌توجهی بین نمرات کودکان زولو و هنجارهای بریتانیایی مشاهده شد؛ بنابراین، نیاز به هنجارهای بومی و احتمال بازنگری در آیتم‌ها برای استفاده از RCPM در این جمعیت وجود دارد.
• مقاله ‌ای از چارلز اپری، اودئافو آساموا-بوآکی، ورونیکا آنافول، و رجینالد آنان در سال 2022 به بررسی ارتباط مصرف مواد مغذی مؤثر در متیلاسیون (مانند فولات، B12، متیونین و روی) با عملکرد شناختی کودکان 9 تا 13 ساله در غنا پرداخت. آزمون Raven’s Coloured Progressive Matrices (RCPM) برای ارزیابی هوش غیرکلامی در 2073 دانش‌آموز اجرا شد. نتایج نشان داد مصرف پایین این ریزمغذی‌ها با عملکرد پایین‌تر در آزمون RCPM ارتباط دارد و مصرف بالاتر متیونین و روی با امتیاز بالاتر همبستگی مثبت دارد.
• مقاله ‌ای از آدوت آناندر سال‌ های اخیر، در دانشگاه غنا انجام شد که به بررسی اثر وضعیت اجتماعی-اقتصادی (SES) بر دو نوع هوش یعنی هوش سیال (Fluid Intelligence) و هوش متبلور (Crystallized Intelligence) در کودکان 6 تا 12 ساله پرداخت. برای سنجش هوش سیال از آزمون ماتریس‌های پیشرونده رنگی ریون (RCPM) و برای سنجش هوش متبلور از آزمون داستان‌سازی KABC-II و آزمون نام‌گذاری کیلیفی (Kilifi Naming Test) استفاده شد. نتایج نشان داد که اگرچه SES بر هر دو نوع هوش تأثیرگذار است، اما تأثیر آن بر هوش متبلور بیشتر از هوش سیال است و کودکان مدارس خصوصی به ‌طور معناداری عملکرد بهتری نسبت به مدارس دولتی داشتند.
• مقاله ‌ای از جی. میاسو، جی. زاپالا، اف. کاوارزران و همکاران در سال 1993 منتشر شد که به هنجاریابی آزمون ریون نسخه رنگی (RCPM) در یک نمونه بزرگ از بزرگسالان سالم ایتالیایی پرداخت. این مطالعه بر روی 894 فرد بزرگسال سالم در شش شهر ایتالیا و جمهوری سان‌مارینو انجام شد و اثر جنسیت، سن و میزان تحصیلات بر عملکرد آزمون بررسی گردید. نتایج نشان داد که این متغیرها بر نمره RCPM اثرگذارند و داده‌های به ‌دست‌آمده برای اصلاح نمرات براساس جمعیت‌شناسی در کاربرد بالینی قابل استفاده‌اند.

ترجمه ‌ها و تطبیق فرهنگی

نظر به غیرکلامی بودن آیتم‌ها، نیاز به ترجمه محتوای تصویری آزمون اندک است. اما دستورالعمل اجرا، فرم‌های ثبت نمره و راهنمای تفسیر به زبان‌ های مختلف از جمله فارسی، عربی، چینی، ایتالیایی و غیره ترجمه شده ‌اند.
تطبیق فرهنگی در کشورهای مختلف، با رعایت استانداردهای  ITC، انجام شده است.

وضعیت هنجاری در ایران

• هنجاریابی آزمون ماتریس های پیشرونده ریون رنگی کودکان دردانش آموزان شهر اهواز توسط غلامرضا رجبی (1387).
• تعیین شاخص های روان سنجی و هنجاریابی آزمون هوش ماتریس های پیش‌رونده رنگی ریون کودکان در دانش آموزان ابتدایی رسولی فشتمی و همکاران (1400)

روایی (Validity)

 روایی سازه (Construct Validity)

• بیلدرن (2017) در مطالعه‌ای با هدف بررسی روایی آزمون RCPM در کودکان 3 تا 9 ساله، همبستگی این آزمون را با دو ابزار دیگر بررسی کرد. نتایج نشان داد که آزمون RCPM همبستگی مناسبی با آزمون درک حرکتی بندر-گشتالت و آزمون توانایی غیرکلامی ناگلیری دارد، که نشان‌ دهنده قدرت آن در سنجش توانایی ‌های شناختی غیرکلامی است.
• در پژوهش دیگری، همبستگی بین نمرات آزمون ریون و نسخه کودکان آزمون وکسلر نیز بررسی شد و یافته‌ ها نشان دادند که این آزمون در ارزیابی مؤلفه‌ های عمومی هوش عملکرد قابل قبولی دارد.
• در مطالعه ‌ای توسط فشتمی و همکاران (1400)، آزمون RCPM با آزمون هوش استنفورد-بینه مقایسه شد و نتایج نشان داد که این دو آزمون هم ‌راستایی خوبی دارند که تأییدی بر روایی همگرای RCPM است.
• در مطالعه‌ای در مالزی، غزالی و همکاران (2018) همبستگی بین RCPM و آزمون TONI-4 را بررسی کردند. نتایج نشان داد که آزمون ریون در کنار TONI توانسته است هوش غیرکلامی را به‌درستی بازنمایی کند.
• همچنین در مطالعات تطبیقی، RCPM همبستگی بالایی با آزمون WAIS-III نشان داده و تحلیل‌ های عاملی نیز حاکی از آن بوده که آیتم ‌های این آزمون به ‌طور عمده بر عامل g یا همان هوش عمومی بارگذاری می ‌شوند.

روایی همزمان (Concurrent Validity)

غزالی و همکاران (2018) در مطالعه ‌ای میدانی بر روی کودکان دبستانی در مالزی، آزمون RCPM و TONI-4 را همزمان اجرا کرده و همبستگی بین نتایج را بررسی کردند. نتایج نشان داد که این دو آزمون در یک بازه زمانی مشابه، نتایج مشابه و قابل اعتمادی ارائه می ‌دهند. این یافته نشان ‌دهنده روایی همزمان قابل قبول RCPM است.

 روایی محتوایی (Content Validity)

در مطالعه علوی و همکاران (1389)، برای ارزیابی روایی محتوایی آزمون، پرسشنامه به 10 متخصص (5 روانپزشک و 5 روانشناس) ارائه شد. همه آن‌ها صحت و کفایت محتوای آزمون را تأیید کردند که نشان ‌دهنده پوشش مناسب مؤلفه‌ های مورد انتظار در سنجش هوش غیرکلامی بود.

 روایی واگرا و همگرا (Divergent & Convergent Validity)

شوایزر، گلدهامر و همکاران (1998) به بررسی دقیق روایی همگرا و واگرا در RCPM پرداختند. آن‌ ها دریافتند که نمرات این آزمون با توانایی استدلال همبستگی خوبی دارد (روایی همگرا) اما با توانایی فضایی همبستگی کمتری دارد که نشان ‌دهنده روایی واگرای مناسب آزمون است.

 روایی بین ‌فرهنگی و افتراقی (Cross-Cultural / Group Validity)

• غزالی و همکاران (2010) در پژوهشی با هدف بررسی عملکرد افتراقی آیتم‌ های آزمون RCPM در کودکان دارای ناتوانی ذهنی، نشانگان داون و کودکان عادی، نشان دادند که سطح دشواری آیتم‌ ها در میان این گروه‌ ها مشابه بوده و آزمون از بی‌ طرفی مناسبی برخوردار است.
• همچنین ریون و سامرز (1986) تأکید کردند که متغیرهایی مانند قومیت و وضعیت اجتماعی-اقتصادی تنها 15٪ واریانس عملکرد آزمون را تبیین می ‌کنند، در حالی ‌که 48٪ واریانس توسط سن و عوامل رشدی تعیین می‌ شود، که نشان‌ دهنده حساسیت رشدی خوب و بی ‌طرفی فرهنگی آزمون است.
• مک ‌شان و پلاس (1984) در مطالعه ‌ای روی کودکان سرخ‌ پوست نشان دادند که این کودکان در آزمون‌ های غیر کلامی مانند RCPM نسبت به آزمون ‌های کلامی عملکرد بهتری دارند. این یافته تأکیدی است بر مزیت فرهنگی RCPM که با حداقل وابستگی زبانی، می ‌تواند توانایی شناختی را در گروه‌ های قومی مختلف به ‌درستی ارزیابی کند.

پایایی (Reliability)

 پایایی بازآزمایی (Test-Retest Reliability)

• بیلدرن (2017) آزمون RCPM را با فاصله زمانی مجدد اجرا کرد و پایایی بازآزمایی خوبی گزارش داد.
• در پژوهش دیگری ریون و همکاران (1998) در نمونه ‌ای از کودکان اسلواکی، ضریب بالایی برای ثبات آزمون در طول زمان گزارش کردند. این مقدار در مطالعه‌ای در سنگاپور نیز تأیید شد، اگرچه کمی پایین ‌تر بود.
• در مطالعه عابدی و رحمانی، آزمون با فاصله زمانی مجدد اجرا شد و نتایج نشان داد که عملکرد آزمودنی‌ها تقریباً پایدار باقی مانده است.
• در مطالعه غزالی و همکاران در مالزی، آزمون با فاصله 14 روز تکرار شد و همبستگی نتایج نشان داد که آزمون در کوتاه‌مدت نیز پایایی خوبی دارد.
• همچنین ساتلر (1988) در بررسی نسخه تجدید نظر شده، دامنه ‌ای از ضرایب پایایی بازآزمایی از متوسط تا بالا گزارش کرد.

 همسانی درونی (Internal Consistency)

• بیلدرن (2017) همسانی درونی آزمون را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ ارزیابی کرد و عدد قابل قبولی گزارش شد. این یافته در پژوهش فشتمی و همکاران نیز تکرار شد که نشان داد همسانی درونی این آزمون چه در کل مقیاس و چه به تفکیک جنسیت، بالای 0.70 بوده است.
• علوی و همکاران نیز در پژوهشی مشابه، آلفای کرونباخ برابر با 0.88 گزارش کردند که نشان ‌دهنده انسجام بالای آیتم ‌هاست.
• مطالعات بین ‌المللی مانند کرتون و همکاران (2005) نیز نشان دادند که RCPM همسانی درونی بالایی دارد و این ویژگی را برای استفاده در تحلیل ‌های روان ‌سنجی قابل اعتماد می‌ سازد.

 پایایی دو نیمه ‌ای (Split-Half Reliability)

• بیلدرن در محاسبه پایایی آزمون با روش دو نیمه کردن، از ضریب اسپیرمن-براون استفاده کرد و مقدار مناسبی به ‌دست آمد. کرتون و همکاران نیز در مطالعه‌ ای هنجاری، ضرایب بالایی برای این نوع پایایی گزارش کردند که در کودکان 6 تا 11 سال انجام شده بود.
• همچنین آناستازی و اربینا (1997) ضریب پایایی دو نیمه‌ ای را در کودکان پیش ‌دبستانی بین 0.46 تا 0.72 گزارش کردند که در این سنین نشان‌ دهنده عملکرد متوسط تا خوب آزمون است.
• پایایی دو نیمه ای در پژوهش کوتون و همکاران (2005)، ضرایبی بین 0.76 تا 0.90 گزارش شد.

خلأهای پژوهشی و محدودیت‌های علمی

محدودیت‌های گزارش‌شده در مطالعات موجود: بسیاری از پژوهش‌ها تنها به گزارش همبستگی کلی بسنده کرده‌اند و از تحلیل‌های روان‌سنجی پیشرفته مانند مدل‌سازی معادلات ساختاری یا تحلیل چندگروهی استفاده نکرده‌اند.

گروه‌های کمتر بررسی‌شده: کودکان دارای اختلالات یادگیری خاص، اختلال طیف اوتیسم، و کودکان با نیازهای ویژه شناختی کمتر در نمونه‌های مطالعات RCPM گنجانده شده‌اند.

 محدودیت‌های فرهنگی و زبانی: ترجمه و بومی‌سازی آزمون در بسیاری از کشورها بدون بررسی دقیق معادل‌یابی فرهنگی یا تحلیل عملکرد افتراقی آیتم‌ها (DIF) انجام شده است.

کمبود شواهد آماری پیشرفته: بیشتر مطالعات به ضریب آلفای کرونباخ و ضریب همبستگی اکتفا کرده‌اند و از روش‌های مدرن مانند تحلیل راش، مدل‌سازی چندسطحی یا تحلیل عاملی تأییدی کمتر استفاده شده است.

 پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده: پژوهش‌های آینده باید روی اعتبارسنجی طولی، تحلیل‌های مقایسه‌ای بین‌فرهنگی، و بررسی بی‌طرفی آیتم‌ها در گروه‌های خاص تمرکز کنند.

سوالات بی‌پاسخ یا ناپژوهیده: هنوز مشخص نیست که آیا RCPM می‌تواند تفاوت‌های دقیق در پروفایل شناختی کودکان با ناتوانی‌های یادگیری یا دوزبانه را به‌درستی بازتاب دهد یا خیر.

منابع و مراجع

رسولی فشتمی علی، هاشمی تورج، کیامرثی آذر، غفاری عذرا. تعیین شاخص های روان سنجی و هنجاریابی آزمون هوش ماتریس های پیش‌رونده رنگی ریون کودکان در دانش آموزان ابتدایی. فصلنامه سلامت روان کودک. 1401; 9 (1) :158-175

• Aanstasi, A. (1968). Psychological testing (3rd ed.). New York: Macmillan.
• Bildiren, A. (2017). Reliability and validity study for the Coloured Progressive Matrices Test between the ages of 3–9 for determining gifted children in the pre-school period. Journal of Education and Training Studies, 5(11), 13–20.
• Brouwers, S. A., Van de Vijver, F. J. R., & Van Hemert, D. A. (2009). Variation in Raven’s Progressive Matrices scores across time and place. Learning and Individual Differences, 19(3), 330–338. https://doi.org/10.1016/j.lindif.2008.10.006
• Carroll, J. B. (1993). Human cognitive abilities: A survey of factor-analytic studies. Cambridge University Press.
• Catton, S. M., Kiely, P. M., Crewther, D. P., Thomson, B., Laycock, R., & Crewther, S. G. (2005). A normative and reliability study for the Raven’s Coloured Progressive Matrices for primary school aged children from Victoria, Australia. Personality and Individual Differences, 39, 647–659.
• Kazlaus, K., & Lynn, R. (2002). Two-year test-retest reliability of the Coloured Progressive Matrices. Perceptual and Motor Skills, 95(2), 354.
• Raven, J. (2000). The Raven’s Progressive Matrices: Change and stability over culture and time. Cognitive Psychology, 41(1), 1–48. https://doi.org/10.1006/cogp.1999.0735
• Raven, J. C., Court, J. H. (1998). Raven's Progressive Matrices and Vocabulary Scales. Oxford: Oxford Psychologists Press.
• Raven, J. C., Raven, J., & Court, J. H. (1998). Manual for Raven’s Progressive Matrices and Vocabulary Scales. Oxford: Oxford Psychologists Press.
• Rust, J., & Golombok, S. (2009). Modern psychometrics: The science of psychological assessment (3rd ed.). Routledge.
• Sattler, J. M. (1988). Assessment of children (3rd ed.). San Diego: Jerome M. Sattler, Publisher.
• Schweizer, K., Goldhammer, F., Rauch, W., & Moosbrugger, H. (2007). On the validity of Raven’s Matrices Test: Does spatial ability contribute to performance? Personality and Individual Differences, 43(8), 1998–2010.
• Sidles, C., MacAvoy, J., Bernston, C., & Kuhan, A. (1987). Analysis of Navajo adolescents’ performance on the Raven Progressive Matrices. Journal of American Indian Education, 27(1), 1–8.
• Van der Ven, A. H. G. S., & Ellis, J. L. (2000). A Rasch analysis of Raven’s Standard Progressive Matrices. Personality and Individual Differences, 29(1), 45–64. https://doi.org/10.1016/S0191-8869(99)00176-3