تست هوش هیجانی تصویری کودکان (CEIT-R) ابزاری تصویری و استاندارد برای سنجش مؤلفه‌ های اصلی هوش هیجانی در کودکان 3 تا 8 سال است. این آزمون با بهره‌ گیری از موقعیت‌ های کارتونی قابل‌ فهم، توانایی کودک در تشخیص، درک و مدیریت هیجانات خود و دیگران را ارزیابی می‌ کند. ساختار غیرکلامی آن باعث می ‌شود برای کودکان با توانایی زبانی محدود یا پیش‌ دبستانی نیز قابل استفاده و تفسیر باشد.

معرفی تست

تاریخچه

تست هوش هیجانی کودکان (CEIT-R) در سال 2015 توسط قیدر (Geider) طراحی شد. این ابزار بر مبنای نظریه‌ های نوین هوش هیجانی و با هدف ارزیابی توانایی‌ های هیجانی در کودکان، به ‌ویژه درک و شناسایی هیجانات در موقعیت ‌های اجتماعی، ساخته شد. تست  CEIT-R به صورت تصویری طراحی شده و از تصاویر کارتونی ساده و با محتوا بهره می ‌گیرد تا برای کودکان پیش‌ دبستانی و دبستانی قابل ‌فهم باشد.

از زمان طراحی اولیه، این آزمون به زبان‌ های مختلف ترجمه شده و در کشورهای متعددی مورد استفاده قرار گرفته است. نسخه فارسی آن با رعایت اصول بومی ‌سازی و تحلیل روان ‌سنجی توسط تیم تخصصی ای ‌سنج بازنگری شده است. این نسخه بازنگری ‌شده با عنوان CEIT-R، شامل اصلاحات محتوایی، تفسیرهای تحلیلی و طراحی بصری بهبود یافته است و ساختار عاملی چهارگانه آن در تحلیل‌ های آماری تأیید شده است.

هدف

هدف اصلی از طراحی  CEIT-R، فراهم‌ سازی ابزاری استاندارد برای سنجش توانایی‌های هیجانی کودکان در بافت‌ های آموزشی، درمانی و مشاوره ‌ای است. این ابزار با بهره‌ گیری از سناریو های بصری، توانایی شناسایی هیجانات پایه، همدلی، خودتنظیمی و آگاهی اجتماعی را می ‌سنجد و امکان غربالگری اولیه، مداخله هدفمند و آموزش مهارت ‌های هیجانی-اجتماعی را فراهم می ‌کند.

ساختار آزمون

تعداد سؤال‌ ها و زمان اجرا

آزمون CEIT-R شامل 31 آیتم تصویری است که کودک باید از بین گزینه ‌ها، پاسخ مناسب را انتخاب کند. زمان اجرای آزمون به ‌طور متوسط 20 دقیقه برآورد می ‌شود.

مقیاس‌ها و زیرمقیاس ‌ها

آزمون CEIT-R بر پایه مدل چهارعاملی هوش هیجانی در کودکان سازمان ‌دهی شده است:

• خودآگاهی  (Self-Awareness)؛ توانایی تشخیص و نام‌ گذاری هیجانات خود در موقعیت‌ های مختلف؛ کودک باید بداند که چه احساسی دارد و چرا.
• خود مدیریتی  (Self-Management)؛ توانایی کنترل تکانه ‌ها، تنظیم هیجانات و مدیریت واکنش ‌های هیجانی در شرایط چالش ‌برانگیز.
• آگاهی اجتماعی (Social Awareness)؛ توانایی درک هیجانات دیگران، همدلی و خواندن نشانه ‌های غیرکلامی.
• مدیریت روابط  (Relationship Management)؛ مهارت‌ هایی مانند حل تعارض، همکاری و تعامل مؤثر با دیگران.

 روش نمره ‌گذاری

کودک در هر سوال باید از بین سه گزینه تصویری پاسخ مد نظرش را انتخاب کند؛ نوع پاسخ ‌دهی چندگزینه‌ای تصویری است و آزمودنی باید گزینه‌ای را انتخاب کند که بیشترین تطابق را با هیجانات موقعیت دارد. نمره نهایی از جمع پاسخ های درست به دست می آید.

 نمونه سؤال

سؤال 1: کدام بچه خوشحال است؟

گزینه ‌ها شامل سه تصویر از سه چهره غمگین، ترسان و خوشحال است.
نوع پاسخ ‌دهی چندگزینه‌ای تصویری است و آزمودنی باید گزین ه‌ای را انتخاب کند که بیشترین تطابق را با هیجانات موقعیت دارد.

کاربرد تست

کاربرد تست در مراکز و مؤسسات

 کلینیک‌ های روانشناسی و مراکز درمانی

• غربالگری اولیه مشکلات هیجانی در کودکان (نظیر نقص در همدلی، خود تنظیمی یا پردازش هیجانی)
• تشخیص تفاوت‌ های هیجانی بین کودکان دارای نشانه‌ های اختلالات هیجانی-رفتاری و کودکان بهنجار
• پایه‌ گذاری مداخلات هیجانی–شناختی مبتنی بر داده  در درمان فردی یا گروهی
• پایش اثربخشی مداخلات روان ‌درمانی (پیش ‌آزمون / پس‌آزمون) در حوزه‌ های هوش هیجانی
• تسهیل ارجاع به متخصصان حوزه‌ های مکمل (گفتاردرمانی، کاردرمانی، نوروسایکولوژی) در صورت نیاز

مدارس و مؤسسات آموزشی

• شناسایی دانش‌آموزان نیازمند آموزش مهارت ‌های هیجانی-اجتماعی
• استفاده در طراحی برنامه‌ های ارتقاء هوش هیجانی و تاب ‌آوری در دوره ابتدایی و راهنمایی
• کمک به پیش ‌بینی رفتارهای ناسازگار، پرخاشگری یا کناره‌ گیری اجتماعی در محیط مدرسه
• پشتیبانی از روند مشاوره تحصیلی و انتخاب رشته در سنین پایه با تحلیل مولفه ‌های هیجانی
• استفاده در پرونده رشد هیجانی دانش ‌آموزان برای برنامه ‌ریزی مداخلات فردی یا جمعی

 سازمان‌ ها و نهادهای حمایتی کودک و خانواده:

• ارزیابی هیجانی کودک در فرایندهای فرزندخواندگی، سرپرستی یا حضانت
• تحلیل نیازهای هیجانی کودکان در خانواده‌ های آسیب ‌پذیر یا بحران ‌دیده
• کمک به طراحی برنامه‌ های ارتقای سلامت روان کودک در طرح ‌های مداخله اجتماعی

کاربرد تست در متخصصان و مشاوران

روانشناسان کودک و نوجوان

• ارزیابی جامع ابعاد هوش هیجانی به ‌عنوان بخشی از فرآیند تشخیص یا مداخله درمانی
• بررسی نقاط قوت و ضعف هیجانی کودک برای تدوین برنامه درمانی یا توانمند سازی
• استفاده در مشاوره والدین برای آگاه‌ سازی از نیازهای هیجانی کودک
• تسهیل گفت ‌و گوی درمانگر با کودک از طریق محتوای تصویری و روایت‌ های احساسی

 مشاوران تحصیلی و مدرسه

• ارزیابی هیجانی برای شناسایی کودکان با خطر افت تحصیلی یا مشکلات رفتاری
• تحلیل ارتباط بین هوش هیجانی و سبک یادگیری یا انطباق تحصیلی
• استفاده به ‌عنوان ابزار کمکی در مشاوره انتخاب رشته، به‌ ویژه در دوره راهنمایی

 کوچ‌ های فردی کودک و نوجوان

• کمک به شناخت هیجانات کودک در مسیر توسعه فردی و آموزش مهارت‌ های زندگی
• شناسایی موانع هیجانی در فرآیند هدف‌ گذاری یا تصمیم‌ گیری در نوجوانان
• ارتقای خودآگاهی و مسئولیت ‌پذیری هیجانی در فرایند کوچینگ فردی

کوچ‌ های سازمانی در حوزه آموزش و پرورش

• استفاده در برنامه ‌ریزی توسعه منابع انسانی برای معلمان و مشاوران مدارس
• پشتیبانی از طراحی محیط یادگیری مبتنی بر هوش هیجانی در مدارس و مؤسسات آموزشی
• تحلیل ابعاد هیجانی جمعیت دانش ‌آموزی برای سیاست‌ گذاری تربیتی در سطح مدرسه یا منطقه

تست های مکمل

تست اضطراب اسپنس کودکان (Spence Children's Anxiety Scale)

• موارد سنجش:  انواع اضطراب در کودکان، از جمله اضطراب اجتماعی، جدایی، تعمیم ‌یافته و فوبی خاص.
• دلیل مکمل بودن:  بسیاری از کودکان با نمرات پایین در خودآگاهی یا تنظیم هیجانی در آزمون  CEIT-R، درگیر نشانه‌ های اضطراب هستند. ترکیب این دو آزمون به تمایز بین نارسایی‌های هیجانی و واکنش‌های اضطرابی کمک می ‌کند و راهنمای دقیق ‌تری برای مداخله فراهم می ‌سازد.

تست هوش چندگانه گاردنر (Gardner's Multiple Intelligences)

• موارد سنجش: نه نوع مختلف هوش شامل درون ‌فردی، میان‌ فردی، زبانی، منطقی، بدنی، موسیقایی، فضایی، طبیعت‌ گرا و هستی‌ شناختی.
• دلیل مکمل بودن: هوش میان‌ فردی و درون ‌فردی در مدل گاردنر با مؤلفه‌ های آگاهی اجتماعی و خودمدیریتی در CEIT-R هم‌پوشانی دارند. استفاده ترکیبی به تفکیک بین توانمندی هیجانی و شناختی کمک می ‌کند و مبنایی برای آموزش فرد محور ایجاد می ‌نماید.

تست شخصیت‌شناسی MBTI کودک  (MMTIC)

• موارد سنجش:  ترجیحات شخصیتی کودکان در چهار بعد اصلی (درون ‌گرایی/برون ‌گرایی، حسی/شهودی، فکری/احساسی، قضاوتی/ادراکی).
• دلیل مکمل بودن:ویژگی‌ های شخصیتی مانند درون ‌گرایی یا نوع ترجیحات شناختی می ‌توانند بر نحوه ابراز و مدیریت هیجانات در کودکان اثرگذار باشند. ترکیب CEIT-R و MMTIC برای تحلیل تفاوت‌ های فردی در تجربه و بیان هیجان مؤثر است.

تست هوش ریون – نسخه کودکان (Raven's CPM)

• موارد سنجش:  استدلال انتزاعی، حل مسئله و توانایی شناختی غیرکلامی.
• دلیل مکمل بودن: ارزیابی توان شناختی پایه برای تحلیل تمایز بین مشکلات هیجانی و محدودیت‌ های شناختی درک تصویر یا انتخاب پاسخ.

با انجام این تست چه چیزی به دست می آورم؟

توضیحات اولیه

در این بخش با نمونه های واقعی، نشان می دهیم که تست چگونه در موقعیت های مختلف استفاده می شود، چه چالش هایی پیش از اجرای تست وجود دارد و چه دستاورد های احتمالی پس از انجام تست حاصل می شود.

نمونه 1.  کلینیک روانشناسی

• چالش اولیه: در یک کلینیک تخصصی کودک، خانواده‌ ای با شکایت از انزوا و سکوت غیرعادی پسر 7 ساله ‌شان مراجعه کردند. کودک از شرکت در فعالیت ‌های گروهی مدرسه اجتناب می‌کرد و نشانه‌ های پرهیز اجتماعی نشان می‌ داد. تشخیص افتراقی بین اضطراب اجتماعی و ناتوانی هیجانی برای تیم درمان چالش ‌برانگیز بود.
• نقش تست: تست CEIT-R با ساختار تصویری و غیرکلامی، توانست بدون ایجاد فشار زبانی، میزان آگاهی هیجانی، درک احساسات دیگران و تنظیم هیجان کودک را ارزیابی کند. آزمون نشان داد که مشکل اصلی نه اضطراب، بلکه ضعف در خودآگاهی هیجانی و مدیریت رابطه بود.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: بر اساس نتایج تست، برنامه مداخله‌ای شامل آموزش تشخیص هیجانات و تمرین‌های بازی‌محور هیجانی طراحی شد. کودک طی سه ماه، پیشرفت ملموسی در تعامل اجتماعی، ابراز هیجان و بازی گروهی نشان داد و دیگر نیاز به ارجاع برای درمان اضطراب نداشت.

نمونه 2.  روانشناس فردی کودک و نوجوانان

• چالش اولیه: یک کودک 5 ساله با شکایت والدین از رفتارهای انفجاری و پرخاشگری مکرر به روانشناس کودک ارجاع داده شد. علی ‌رغم بهره ‌مندی از هوش شناختی بالا، او در محیط مدرسه و خانه دچار تعارض‌های رفتاری شدیدی بود.
• نقش تست: آزمون CEIT-R نشان داد که کودک در زمینه تنظیم هیجانات و همدلی با دیگران نمرات پایینی دارد. در مقابل، تست گاردنر نیز استفاده شد که نشان داد هوش منطقی و فضایی بالاست، اما هوش بین ‌فردی ضعیف است. این ترکیب تحلیلی علت پرخاشگری هیجانی را مشخص کرد.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: برنامه مداخله‌ ای شناختی-هیجانی با محوریت افزایش توان تنظیم هیجان و مهارت‌ های اجتماعی تدوین شد. پس از شش جلسه، شدت پرخاشگری کاهش یافت و کودک توانست روابط خود با والدین و همسالان را بازسازی کند.

نمونه 3. پیش دبستانی دولتی

• چالش اولیه: مشاور یک پیش دبستانی متوجه افت شدید تمرکز و عملکرد تحصیلی یکی از دانش‌آموزان شد، در حالی که سابقه ‌ی تحصیلی کودک نشان ‌دهنده‌ ی عملکرد بالا بود. مدرسه نگران بود که عوامل هیجانی در حال اثرگذاری منفی بر پیشرفت تحصیلی او هستند.
• نقش تست: آزمون CEIT-R به ‌صورت فردی اجرا شد و مشخص کرد که این دانش ‌آموز در مؤلفه‌ی خود مدیریتی و شناسایی هیجان‌ها نمره پایین دارد. همزمان، تست انگیزش تحصیلی هارتر نیز به‌ کار گرفته شد که کاهش انگیزه درونی را تأیید کرد.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: با ترکیب نتایج دو تست، مشاور مدرسه با همکاری والدین یک برنامه توانمندسازی هیجانی و تنظیم هدف تحصیلی تدوین کرد. طی یک ماه، انگیزش تحصیلی و اعتماد به نفس دانش‌آموز بهبود یافت و عملکرد کلاسی به سطح طبیعی بازگشت.

نمونه 4.  مرکز استعدادسنجی

• چالش اولیه: یک مرکز استعداد سنجی در فرآیند شناسایی کودکان تیزهوش با چالشی مواجه بود؛ برخی از کودکانی که نمره بالایی در آزمون ریون کسب می ‌کردند، در محیط‌ های گروهی عملکرد ضعیفی داشتند و در پروژه‌ های مشارکتی ناکام می‌ماندند.
• نقش تست: تست CEIT-R برای ارزیابی تفکیکی مؤلفه‌ های هوش هیجانی این کودکان به ‌کار گرفته شد. نتایج نشان داد که در بسیاری از موارد، کودکان دارای نقص در آگاهی اجتماعی و مدیریت رابطه علی ‌رغم توان شناختی بالا هستند.
• دستاورد یا راه ‌حل نهایی: مرکز تصمیم گرفت بخشی از برنامه آموزش استعداد های درخشان را به توسعه مهارت‌ های هوش هیجانی اختصاص دهد. این اقدام باعث بهبود چشمگیر عملکرد بین‌ فردی کودکان در فعالیت‌ های گروهی و ارتباط با همسالان شد.

نمونه 5.  شرکت صنعتی

• چالش اولیه: یک شرکت بزرگ صنعتی در برنامه مسئولیت اجتماعی خود طرحی برای حمایت از سلامت روان خانواده‌ های کارکنان اجرا کرد. ارزیابی اولیه نشان داد که برخی فرزندان کارکنان دچار مشکلات در انطباق اجتماعی و تعامل با دیگران هستند.
• نقش تست: تست CEIT-R به عنوان ابزار غربالگری در پایلوت طرح استفاده شد. این تست امکان شناسایی ضعف‌های هیجانی مانند فقدان همدلی یا ضعف در تنظیم هیجان را در میان کودکان فراهم کرد و داده‌ های کمی برای طراحی مداخله به دست داد.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: نتایج CEIT-R مبنای طراحی دوره‌ های تقویت هوش هیجانی و کارگاه‌ های فرزند پروری برای خانواده‌ ها شد. به دنبال آن، والدین بازخورد مثبتی درباره تغییر در رفتار و تعامل کودکان گزارش دادند و فاز دوم پروژه نیز تصویب شد.

نمونه 6.  مشاور یا کوچ شغلی

• چالش اولیه: یک کوچ تحصیلی با نوجوانانی کار می‌ کرد که در انتخاب رشته دچار تردید و استرس بودند. برخی به ‌رغم توانمندی شناختی بالا، در تصمیم ‌گیری نهایی سردرگم می ‌ماندند یا از شکست تحصیلی می‌ ترسیدند.
• نقش تست: تست CEIT-R در کنار تست گاردنر برای ارزیابی الگوهای هیجانی نوجوانان به ‌کار رفت. نتایج نشان داد که برخی از این دانش ‌آموزان در خودآگاهی و کنترل هیجان ضعف دارند، که باعث تصمیم ‌گیری هیجانی و ناپایدار می ‌شود.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: کوچ توانست جلسات خود را بر توسعه سواد هیجانی متمرکز کند. این مداخلات، توانایی تصمیم ‌گیری واقع ‌بینانه ‌تر نوجوانان را افزایش داد و انتخاب رشته آن‌ها در راستای علایق واقعی و قابلیت‌ های هیجانی‌ شان تنظیم شد.

خروجی تست چگونه خواهد بود؟

تفسیر اختصاصی و پیشرفته این تست در ای سنج شامل موارد زیر است: 

• نمودار 4 مولفه هوش هیجانی؛ 4 مولفه هوش هیجانی به صورت نمودار نمایش داده می شود.
• نمره کل به همراه توضیح؛ نمره کل هوش هیجانی کودک به همراه توضیح تفضیلی ارائه شده است.
• تفسیر مجزا برای مولفه های هوش هیجانی؛ هر مولفه هوش هیجانی به صورت جداگانه و مجزا تفسیر می شود.
• بازی های تخصصی به صورت PDF؛  بازی های مفیدی جهت بهبود هوش هیجانی ارائه شده که به صورت PDF نیز قابل دریافت است.
• راهکارهایی برای بهبود هوش هیجانی؛ برای بهبود هوش هیجانی کودک، راهکارهایی پیشنهاد شده است.

شرایط انجام این تست چگونه است؟

شرایط اجرای تست در محیط سازمان (مثلاً واحد منابع انسانی یا رفاه کارکنان)

شرایط اجرا

• اجرای تست تنها برای فرزندان کارکنان در سنین 6 تا 12 سال مجاز است.
• محیط اجرا باید آرام، بی‌ تحریک حسی و بدون حضور سایر کودکان باشد.
• والد یا مراقب باید قبل از اجرا با اهداف آزمون آشنا شود.
• حضور روانشناس یا کارشناس آموزش دیده برای هدایت آزمون الزامی است.
• زمان اجرای آزمون با توجه به شرایط کودک و بدون اجبار تنظیم شود.

الزامات ویژه

• اخذ رضایت ‌نامه آگاهانه از والدین پیش از اجرای آزمون.
• تطبیق دستورالعمل اجرا با سطح سواد والدین جهت پاسخ به سوالات راهنما.
• رعایت اصول محرمانگی داده‌ها در سطح سازمانی.
• استفاده از نسخه آنلاین تایید شده با قابلیت ثبت دقیق پاسخ‌ ها.

نکات حساسیت زا

• تأثیر روابط والد–کودک بر عملکرد کودک در محیط نیمه ‌رسمی سازمانی.
• امکان تحریف پاسخ ‌ها در صورت حضور والد ناظر در کنار کودک.

شرایط اجرای تست در کلینیک روانشناسی

شرایط اجرا

• استفاده از نسخه استاندارد و معتبر CEIT-R با تایید متخصص.
• ارزیابی اولیه بالینی پیش از اجرای آزمون برای بررسی آمادگی شناختی کودک.
• فراهم ‌سازی محیط ایمن، آرام و بدون حضور مراجعان دیگر در زمان اجرا.
• اجرای تست توسط روانشناس کودک یا کارشناس روان ‌سنجی آموزش ‌دیده.
• تعامل اولیه درمانگر با کودک جهت کاهش اضطراب پیش از آزمون.

الزامات ویژه

• ثبت دقیق گزارش رفتارهای کودک حین اجرای آزمون (رفتارهای غیر کلامی، مکث‌ ها، حالات هیجانی).
• هماهنگی با پرونده روان ‌درمانی جهت تفسیر در بستر بالینی.
• رعایت استانداردهای اخلاقی در استفاده از نتایج آزمون برای مداخله.

نکات حساسیت زا

• واکنش‌ های هیجانی کودک به تصاویر ممکن است به جای سنجش، پاسخ به تروما باشد.
• در کودکان با مشکلات عصبی یا گفتاری، تحلیل صرف نتایج آزمون گمراه ‌کننده خواهد بود.

شرایط اجرای تست در مدرسه یا مرکز آموزشی

شرایط اجرا

• اجرای گروهی مجاز نیست؛ آزمون باید فردی اجرا شود.
• همکاری مشاور مدرسه برای هماهنگی و معرفی آزمون به والدین ضروری است.
• اجرای آزمون باید در زمان غیرآموزشی و بدون اختلال در برنامه درسی باشد.
• فراهم ‌سازی رایانه یا تبلت استاندارد برای اجرای نسخه آنلاین آزمون.
• کودک باید قبل از اجرا درک روشنی از ماهیت «بازی ‌گونه» آزمون داشته باشد.

الزامات ویژه

• اخذ رضایت ‌نامه رسمی از والدین پیش از اجرا در مدرسه.
• آموزش مسئول اجرا برای کمک بدون ایجاد راهنمایی مستقیم.
• لحاظ تفاوت‌ های فرهنگی و زبانی دانش‌ آموزان در تفسیر نتایج.

نکات حساسیت زا

• رقابت یا مقایسه میان دانش ‌آموزان می‌ تواند نتایج را تحت تأثیر قرار دهد.
• احتمال پاسخ‌ دهی غیرواقعی در صورت فشار از سوی معلم یا ناظر مدرسه.

منابع و مراجع

• American Educational Research Association, American Psychological Association, & National Council on Measurement in Education. (2014). Standards for educational and psychological testing. American Educational Research Association.
• Bar-On, R. (2006). The Bar-On model of emotional-social intelligence (ESI). Psicothema, 18, Suplemento, 13–25.
• Cohen, R. J., Swerdlik, M. E., & Sturman, E. D. (2018). Psychological testing and assessment: An introduction to tests and measurement (9th ed.). McGraw-Hill Education.
• International Test Commission. (2017). The ITC guidelines for the large-scale assessment of linguistically and culturally diverse populations. International Journal of Testing, 17(2), 110–132. https://doi.org/10.1080/15305058.2017.1270016
• Myers, I. B., & McCaulley, M. H. (1998). Manual: A guide to the development and use of the Myers-Briggs Type Indicator. Consulting Psychologists Press.
• National Association of School Psychologists. (2020). Principles for professional ethics. https://www.nasponline.org/standards-and-certification