تست قدرت تخیل (PIQ) ابزاری خودسنجی است که به بررسی میزان توانایی ذهن در خلق، تصویرسازی و گسترش ایده‌ها و سناریوهای خیالی می‌پردازد. این آزمون به شما کمک می‌کند تا دریابید ذهن‌تان تا چه اندازه توانمند در عبور از واقعیت‌های موجود و ساخت دنیایی نو در درون خود است؛ اگر به دنبال شناخت عمیق‌ تر از ظرفیت خلاقانه، ذهن شهودی یا سبک فکری تصویر محور خود هستید، PIQ می‌تواند نقطه‌ ی شروعی الهام‌ بخش باشد.

معرفی تست

تاریخچه

اطلاعات دقیقی درباره طراح یا طراحان پرسشنامه قدرت تخیل (PIQ) در منابع علمی معتبر موجود نیست. در نسخه‌ های موجود تنها اشاره‌ ای کلی به اقتباس این ابزار از محتوای کتابی با عنوان Understanding Yourself  شده است، اما هیچ ارجاع مشخصی به نویسنده، سال انتشار یا نهاد علمی مربوطه در دست نیست. در نتیجه، نمی ‌توان این ابزار را به مؤسسه، دانشگاه یا پژوهشگر خاصی نسبت داد و منبع اولیه آن فاقد شناسنامه علمی مستند است.

هدف

هدف از طراحی این ابزار، ارزیابی قدرت تخیل افراد در قالب خودسنجی است. ساختار آزمون بر مبنای باور به نقش تخیل در خودشناسی و رشد فردی بنا شده و بیشتر در زمینه‌ های عمومی، غیررسمی و کارگاه‌ های ارتقاء خلاقیت کاربرد دارد.

ساختار آزمون

تعداد سؤال‌ ها و زمان اجرا

نسخه مورد استفاده از آزمون قدرت تخیل شامل 30 آیتم خود سنجی است؛ میانگین زمان اجرای آزمون حدود 8 تا 10 دقیقه برآورد می ‌شود.

مقیاس ‌ها و زیرمقیاس‌ ها

در این نسخه ساختار سلسله‌مراتبی رسمی و تأیید شده بین ‌المللی گزارش نشده است، اما بر اساس تحلیل‌ های ثانویه، آزمون عموماً به‌ صورت تک‌ عاملی استفاده می ‌شود.
با این حال برخی مطالعات داخلی پیشنهاد تقسیم مفهومی به سه بعد را داده ‌اند:

• وضوح تصویر ذهنی(Imagery Vividness) سنجش توانایی فرد در ایجاد تصاویر ذهنی روشن، دقیق و با جزئیات بالا.
• کنترل تصویر ذهنی (Imagery Control) ارزیابی میزان تسلط آزمودنی بر شکل ‌دهی، تغییر و حفظ تصاویر در ذهن.
• بازسازی ذهنی (Mental Reproduction) اندازه ‌گیری توانایی یادآوری و بازآفرینی تصاویر از حافظه با وضوح بالا.

 روش نمره‌ گذاری

هر گویه در مقیاس لیکرت سه‌ درجه ‌ای نمره ‌گذاری می‌شود؛ مجموع نمرات همه آیتم‌ ها نمره کل را شکل می ‌دهد که دامنه ‌ای بین 0 تا 60 دارد.

نمونه سؤال

سؤال 1:  وقتی مجبورید دروغ مصلحتی بگویید، آیا:

آنقدر آسمان و ریسمان سر هم می کنید که موجب شک و تردید می شوید.
همان قدر می گویید که قانع کننده باشد.

نوع پاسخ دهی: نزدیک ترین گزینه به خود را از میان گزینه سوالات انتخاب می کنید

کاربرد تست

کاربرد تست در مراکز و مؤسسات

 کلینیک ‌های روانشناسی و سلامت روان

• شناسایی توانایی ‌های تصویرسازی ذهنی در درمان‌ های شناختی-رفتاری (CBT)، به ‌ویژه در تکنیک ‌هایی مانند بازسازی شناختی و تصویرسازی هدایت ‌شده.
• ارزیابی قابلیت ذهنی برای مداخلات مبتنی بر ذهن ‌آگاهی و تجسم خلاق.
• کمک به طراحی مداخلات برای افراد با مشکلات تمرکز، اضطراب، یا اختلالات وابسته به تخیل مانند PTSD یا فوبیا.
• تشخیص سبک پردازش شناختی بیماران جهت انطباق بهتر تکنیک ‌های روان‌ درمانی.

 مدارس و مراکز آموزشی

• شناسایی سبک یادگیری دیداری در دانش ‌آموزان برای طراحی برنامه ‌های آموزشی متناسب.
• تشخیص ظرفیت تخیل دیداری برای به‌ کارگیری در آموزش هنر، علوم و حل مسئله.
• کمک به مربیان در درک تفاوت ‌های فردی در تصویر سازی ذهنی و حافظه دیداری.
• استفاده در برنامه‌ های استعدادسنجی و خلاقیت‌ پروری برای شناسایی استعدادهای هنری و طراحی.

 سازمان‌ ها و شرکت ها

• شناسایی قابلیت تجسم ذهنی در مشاغل نیازمند تفکر تجسمی، طراحی، یا برنامه ‌ریزی فضایی (مانند معماری، مهندسی، طراحی صنعتی).
• استفاده در فرآیندهای انتخاب شغلی یا ارتقاء برای پست‌ هایی که نیاز به پیش ‌بینی ذهنی موقعیت‌های پیچیده دارند.
• کمک به تیم ‌های توسعه خلاقیت و نوآوری برای ارزیابی توان ذهنی خلاق کارکنان.
• بهره ‌گیری در کارگاه‌های توسعه فردی با محوریت تصویرسازی ذهنی و هدف ‌گذاری.

کاربرد تست در متخصصان و مشاوران

 روان ‌شناسان (بالینی و شناختی)

• سنجش ظرفیت تخیل برای استفاده در درمان‌ه ای مبتنی بر تصویرسازی، هیپنوتراپی یا مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی.
• کمک به درک سبک پردازش شناختی مراجع و تنظیم برنامه درمانی متناسب.
• استفاده در پژوهش ‌های شناختی و عصب ‌روان‌شناختی برای بررسی ارتباط بین تصویرسازی ذهنی و سایر عملکردهای شناختی.
• ارزیابی توانایی بازآفرینی ذهنی در بیماران با اختلالات حافظه، اضطراب، یا اختلالات استرس.

 مشاوران شغلی و تحصیلی

• تحلیل سبک یادگیری دانش ‌آموز یا دانشجو و انطباق مسیر تحصیلی با توانایی تصویرسازی.
• کمک به هدایت شغلی افراد به سمت مشاغل دارای بار بالای تخیل (طراح، نقشه‌کش، مهندس، فیلم‌ساز و...)
• استفاده در مصاحبه ‌های مشاوره ‌ای برای تحلیل خودآگاهی تصویری فرد و درک آینده شغلی از دید ذهنی او.

کوچ‌ های فردی و سازمانی

• کمک به توسعه مهارت‌ های تجسم هدف، تصویر سازی موفقیت و آینده‌ نگری در جلسات کوچینگ.
• طراحی تمرین ‌های ذهنی برای شفاف ‌سازی مسیر شغلی و خودشناسی دیداری مراجع.
• استفاده از نتایج تست برای شخصی‌ سازی تکنیک ‌های خودآگاهی، تمرکز ذهنی و مدیریت استرس.
• تحلیل توانایی تصویر سازی به‌عنوان شاخصی از آمادگی ذهنی برای یادگیری، تغییر یا خلق ایده‌های جدید.

تست های مکمل

تست تجسم فضایی مینه ‌سوتا

• موارد سنجش:  توانایی درک و بازسازی تصاویر فضایی و ذهنی.
• دلیل مکمل بودن: تخیل ذهنی، به ‌ویژه در بعد بصری، به توانایی تجسم فضایی وابسته است. استفاده همزمان با PIQ امکان تحلیل افتراق بین تصویرسازی خلاقانه و تجسم ساختاری را فراهم می‌ سازد.

تست هوش چندگانه گاردنر

• موارد سنجش:  نه نوع هوش از جمله هوش تصویری-فضایی، بدنی-جنبشی و درون ‌فردی و...
• دلیل مکمل بودن: خلاقیت و تخیل اغلب با هوش تصویری-فضایی و درون‌ فردی مرتبط هستند. این تست دیدی چندبعدی از منابع بالقوه تخیل ذهنی فراهم می ‌کند و تحلیل ترکیبی آن با PIQ منجر به شناسایی منبع هوشی غالب در تولید تخیل می ‌شود.

 تست شخصیت نئو (NEO-FFI)

• موارد سنجش:  پنج عامل بزرگ شخصیت شامل بازبودن نسبت به تجربه (Openness).
• دلیل مکمل بودن: بعد «بازبودن نسبت به تجربه» با تخیل، نوآوری و علاقه به زیبایی ‌شناسی مرتبط است. ترکیب نتایج نئو با PIQ درک عمیق ‌تری از زمینه‌ های شخصیتی مؤثر بر قدرت تخیل ارائه می ‌دهد.

 تست استعدادیابی کلیفتون  (Clifton Strengths)

• موارد سنجش: 34 استعداد درونی شامل ایده‌پردازی، آینده‌نگری، بینش، خلاقیت.
• دلیل مکمل بودن:  شاخص‌ های مرتبط با تخیل ذهنی مانند "Ideation" و "Futuristic" در این تست، امکان تحلیل توانمندی‌ های فطری خلاقانه را در کنار PIQ فراهم می ‌سازند و رویکرد توان‌ محور را تقویت می‌ کنند.

تست شخصیت شناسی MBTI

• موارد سنجش:  16 تیپ شخصیتی بر اساس ترجیحات شناختی-ادراکی.
• دلیل مکمل بودن: تیپ ‌هایی مانند INFP و INFJ معمولاً با غنای تخیل و تفکر نمادین شناخته می ‌شوند. تلاقی نتایج MBTI  با PIQ به تحلیل سبک ‌های پردازش تخیل و منبع انگیزشی آن کمک می ‌کند.

 تست افسردگی بک  (BDI-II)

• موارد سنجش:  شدت علائم افسردگی شناختی، هیجانی و جسمی.
• دلیل مکمل بودن:  تخیل ذهنی ممکن است در برخی موارد با نشخوار ذهنی یا فانتزی‌ های منفی همراه باشد. ترکیب نتایج این دو تست امکان تمایز بین تخیل خلاق و تخیل منفی یا آسیب ‌زا را فراهم می‌ آورد.

با انجام این تست چه چیزی به دست می آورم؟

توضیحات اولیه

در این بخش با نمونه های واقعی، نشان می دهیم که تست چگونه در موقعیت های مختلف استفاده می شود، چه چالش هایی پیش از اجرای تست وجود دارد و چه دستاورد های احتمالی پس از انجام تست حاصل می شود.

نمونه 1. کلینیک روان‌ شناسی

• چالش اولیه: مراجعی در یک کلینیک روان‌ شناسی با شکایت از درگیری ذهنی و رؤیا پردازی‌ های افراطی مراجعه کرده بود که با علائم اضطراب و بی ‌توجهی به وظایف روزمره همراه بود.
• نقش تست: تست قدرت تخیل (PIQ) اجرا شد تا شدت تخیل ذهنی و تمایز آن با نشخوار فکری بررسی شود. نمره بسیار بالا در PIQ در کنار نتایج تست افسردگی بک تحلیل ترکیبی را تقویت کرد.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: تحلیل نتایج نشان داد تخیل فرد ماهیت خلاقانه ندارد و نقش فرار روانی دارد؛ درمان شناختی-رفتاری برای تعدیل تخیل و کاهش اجتناب روانی آغاز شد.

نمونه 2. روان‌ شناس فردی

• چالش اولیه: روان ‌شناس فردی با مراجعانی مواجه بود که خود را خلاق می ‌دانستند ولی در عمل ناکارآمد بودند و دچار احساس رکود بودند.
• نقش تست: اجرای PIQ برای بررسی شدت تخیل فعال و منفعل انجام شد. نتایج با بعد «باز بودن به تجربه» در تست نئو و مقیاس ‌های کمال‌ گرایی هیل مقایسه شد.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: تحلیل نشان داد تخیل بالا با کمال ‌گرایی بازدارنده همراه است که منجر به تعلل در اقدام می ‌شود. برنامه مداخله رفتاری برای کاهش انتظارات و افزایش اقدام مؤثر طراحی شد.

نمونه 3. دبیرستان

• چالش اولیه: در یک دبیرستان، برخی دانش ‌آموزان با وجود نمرات بالا درسی، در پروژه‌ ها و فعالیت‌های خلاقانه عملکردی ضعیف داشتند.
• نقش تست: تست برای سنجش توان تخیل بصری و ذهنی اجرا شد. نتایج در کنار تست هوش چندگانه گاردنر و تست تجسم فضایی مینه‌ سوتا تحلیل گردید.
• دستاورد یا راه‌ حل نهایی: مشاوران مدرسه دریافتند که سبک تفکر غالب در این گروه کلامی و تحلیلی است؛ برنامه‌ هایی برای پرورش مهارت‌ های تصویرسازی و تخیل خلاق در برنامه درسی گنجانده شد.

نمونه 4. مرکز استعداد سنجی دانشگاهی

• چالش اولیه: دانشجویانی که علاقه ‌مند به حوزه‌ های هنری بودند، در تمرین‌ های عملی خلاقانه عملکردی متوسط داشتند.
• نقش تست: تست همراه با تست استعدادیابی کلیفتون اجرا شد؛ تحلیل به بررسی شکاف بین تخیل ذهنی و استعداد واقعی پرداخت.
• دستاورد یا راه‌حل نهایی: برخی دانشجویان نمره تخیل بالایی داشتند اما فاقد نقاط قوت واقعی در حوزه خلاقیت عملی بودند. راهکارهای مبتنی بر نقاط قوت کلیفتون برای هدایت بهتر طراحی شد.

نمونه 5.  سازمان

• چالش اولیه: یک شرکت فناورانه در شناسایی اعضای تیم خلاق و تعیین نقش افراد در فرآیند نوآوری دچار سردرگمی شده بود.
• نقش تست: تست PIQ برای ارزیابی قدرت تخیل نظری اجرا شد و با نتایج MBTI و نئو ترکیب گردید تا سبک تفکر و سطح خلاقیت بررسی شود.
• دستاورد یا راه ‌حل نهایی: افرادی با نمره بالای PIQ و تیپ‌ های شهودی در MBTI برای نقش‌های مفهومی و آینده‌ نگر انتخاب شدند و افراد واقع ‌گرا  در اجرا و پیاده ‌سازی به کار گرفته شدند.

نمونه 6.  کوچ شغلی

• چالش اولیه: کوچ شغلی با مراجعانی مواجه بود که مسیرهای جاه‌ طلبانه ولی ناپایدار را انتخاب می‌ کردند و سریعاً تغییر جهت می ‌دادند.
• نقش تست: تست PIQ برای بررسی نقش تخیل در این تصمیم‌ گیری‌ ها استفاده شد و با نتایج تست کمال‌گرایی هیل و تست نئو ترکیب گردید.
• دستاورد یا راه ‌حل نهایی: مشخص شد که تخیل بیش ‌فعال همراه با ترس از شکست، باعث انتخاب‌ های غیرواقعی می ‌شود. جلسات کوچینگ شناختی برای تعدیل اهداف و ارتقاء تاب ‌آوری طراحی شد.

خروجی تست چگونه خواهد بود؟

تفسیر اختصاصی و پیشرفته این تست در ای سنج شامل موارد زیر است:

• ارائه نمره کل؛ میزان قدرت تخیل شما با توجه به پاسخ شما به سوالات ارزیابی شده و گزارش می شود.
• ارائه راهکار؛ به جهت افزایش قدرت تخیل و بهبود آن، راهکارهایی ارائه می شود.
• معرفی فیلم: فیلم هایی مرتبط با قدرت تخیل معرفی می شود.
• معرفی کتاب؛ به منظور افزایش قدرت تخیل، کتاب هایی در این زمینه معرفی می شود.

شرایط انجام تست چگونه است؟

شرایط انجام تست در  محیط سازمانی (شرکت‌ ها و نهادهای شغلی)

شرایط اجرای تست

• آزمون باید در محیطی آرام و فاقد عوامل مزاحم محیطی (نور، صدا) انجام شود.
• مدت زمان اجرای تست به‌ وضوح برای آزمودنی مشخص باشد (حدود 10–15 دقیقه).
• قبل از اجرا، هدف ارزیابی (مثلاً بررسی خلاقیت یا مهارت ایده‌پردازی) برای آزمودنی توضیح داده شود.
• اطمینان از محرمانگی نتایج توسط منابع انسانی یا تیم ارزیابی تضمین گردد.
• دسترسی به نسخه دیجیتال با کاربری ساده و امکان ثبت بدون خطا فراهم باشد.

الزامات ویژه

• حضور ناظر متخصص منابع انسانی یا روانشناس سازمانی برای پاسخ به ابهام‌ های احتمالی آزمودنی.
• رعایت اصل عدالت ارزیابی بین کارکنان از واحد ها یا موقعیت‌ های شغلی مختلف.
• ثبت دقیق داده‌ها و کدگذاری ناشناس برای تحلیل گروهی.
• تطبیق آزمون با فرهنگ سازمانی (در صورت نیاز با ترجمه معتبر یا بومی‌سازی محتوایی).

نکات حساسیت ‌زا

• آزمودنی ممکن است پاسخ‌ هایی آرمانی یا متأثر از نقش شغلی ارائه دهد.
• نتایج نباید به ‌تنهایی برای تصمیم‌ گیری‌ های شغلی حساس مانند اخراج یا ترفیع استفاده شوند.

شرایط اجرا در  محیط کلینیکی (کلینیک‌ها یا مراکز روان‌درمانی)

شرایط اجرای تست

• تست در آغاز جلسه دوم یا سوم و پس از ایجاد رابطه درمانی اجرا شود.
• فضای اجرا باید امن، حمایتی و عاری از فشار برای پاسخ ‌گویی باشد.
• دستورالعمل آزمون باید به ‌صورت کامل و با زبان ساده به مراجعه ‌کننده ارائه گردد.
• از آزمودنی خواسته شود که بر اساس تجربه واقعی پاسخ دهد، نه ایده ‌آل ذهنی.
• امکان اجرای ترکیبی با ابزارهای بالینی دیگر فراهم باشد.

الزامات ویژه

• تحلیل نتایج در زمینه تشخیص افتراقی با ابزارهای دیگر مانند MMPI یا BDI انجام شود.
• مستند سازی کتبی رضایت مراجعه‌ کننده برای استفاده از نتایج آزمون در روند درمان.
• تفسیر تست توسط روانشناس بالینی دارای صلاحیت انجام گیرد.
• رعایت محرمانگی کامل در ثبت، ذخیره و انتقال نتایج الکترونیکی.

نکات حساسیت ‌زا

• در مراجعان با اختلالات اضطرابی یا شخصیت، تخیل ممکن است تحریف ‌شده و پاسخ‌ دهی غیر قابل ‌پیش ‌بینی باشد.
• نمرات بالا ممکن است هم با خلاقیت و هم با علائم مرضی (مانند وسواس ذهنی) همپوشانی داشته باشد.

شرایط اجرا در محیط آموزشی (مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز استعدادسنجی)

شرایط اجرای تست

• تست به ‌صورت گروهی یا انفرادی و با نظارت مشاور مدرسه اجرا شود.
• سن و سطح شناختی آزمودنی‌ ها باید با محتوای آزمون متناسب باشد.
• از زبان ساده و دستورالعمل ‌های قابل ‌درک برای نوجوانان استفاده شود.
• فضایی خنثی و بدون فشار عملکردی فراهم گردد.
• اجازه پرسش در صورت ابهام در گزینه ‌ها داده شود، اما بدون راهنمایی جهت‌ دار.

الزامات ویژه

• اخذ رضایت والدین یا سرپرست قانونی برای اجرای تست در گروه‌ های سنی زیر 18 سال.
• استفاده از نسخه آزمون با روایی فرهنگی مناسب برای جمعیت دانش ‌آموزی.
• تحلیل گروهی نتایج برای تصمیم ‌سازی آموزشی، نه تشخیص فردی صرف.
• هماهنگی بین مشاور، معلم و والدین در تفسیر نتایج.

نکات حساسیت ‌زا

• برخی دانش ‌آموزان ممکن است پاسخ‌ ها را مطابق با انتظارات معلم یا والدین ارائه دهند.
• تخیل بالا در کودکان الزاماً به خلاقیت تحصیلی منجر نمی ‌شود و نیاز به تحلیل تکمیلی دارد.

منابع و مراجع

• American Educational Research Association, American Psychological Association, & National Council on Measurement in Education. (2014). Standards for educational and psychological testing. Washington, DC: American Educational Research Association.
• American Psychological Association. (2020). Guidelines for psychological assessment and evaluation. Retrieved from https://www.apa.org
• Cohen, R. J., Swerlik, M. E., & Sturman, E. D. (2013). Psychological testing and assessment: An introduction to tests and measurement (8th ed.). New York, NY: McGraw-Hill.
• Gregory, R. J. (2018). Psychological testing: History, principles, and applications (8th ed.). Boston, MA: Pearson.
• International Test Commission. (2014). ITC guidelines for technology-based assessments. Retrieved from https://www.intestcom.org
• Kaplan, R. M., & Saccuzzo, D. P. (2017). Psychological testing: Principles, applications, and issues (9th ed.). Boston, MA: Cengage Learning.